Fossielen en artefacten van de moderne mens (Homo sapiens) zijn zeldzaam. Maar als ze opduiken, halen ze vaak het nieuws. Zeker als het gaat om resten van tienduizenden jaren oud, want wie wil er nu niet weten hoe we vroeger in het leven stonden. Wat aten we? Hoe zagen we eruit? En waar leefden we?
Op die laatste vraag geven Simon Armitage en collega’s een antwoord in Science. Zij stellen dat de moderne mens veel eerder vanuit Afrika Azië introk dan gedacht; en wel via het Arabische Schiereiland.
De verre trek
Net zoals vele andere, vroegere mensensoorten ontstond ook de moderne mens in Afrika. Dat gebeurde zo’n 200.000 jaar geleden in oostelijk Afrika. Tot nu toe werd gedacht dat de mens 140.000 jaar in en rond Afrika bleef, en pas zo’n 60.000 jaar geleden tot Azië en Europa doordrong. Althans, dat is de gangbare theorie.
Een Duits team van archeologen van de Universiteit van Tübingen is al sinds 2003 aan het graven in Jebel Faya, 55 km van de Perzische Golf in de Verenigde Arabische Emiraten. Deze berg, bestaande uit kalksteen, heeft een schuilplaats in de vorm van een grot. Een prima woonplaats moet ook de oude mens gedacht hebben: de archeologen vonden namelijk artefacten uit de IJzertijd, Bronstijd en het Neolithicum; de nieuwe steentijd, die zo’n 11.000 jaar geleden begon.
Al dieper gravend bleek er nog ouder materiaal te vinden te zijn zoals bijlen, mesjes en schrapers. Met behulp van een methode die meet hoe lang de artefacten al begraven zijn, kwamen de onderzoekers uit op 125.000 jaar; artefacten uit de oude steentijd – het Paleolithicum – dus.
In die tijd was het klimaat heel wat beter te verteren dan nu. Tegenwoordig leven er weinig mensen zo ver van de kust in het woestijnlandschap, maar 125.000 jaar geleden was dat wel anders. Toen was het beduidend natter: er groeide dan ook gras en af en toe een boom in de savanne.
De onderzoekers stellen dat Homo sapiens vanuit Afrika overstaken naar Arabië bij het zuidelijkste puntje van de Rode Zee, toen de zeespiegel relatief laag was. Eénmaal in het nieuwe gebied was er minder competitie om voedsel. Datzelfde geldt ook voor Israel: daar leefde de moderne mens al zo’n 100.000-130.000 jaar geleden (alhoewel het om een andere groep gaat); de bewijzen daarvoor zijn menselijke schedels. Maar in Jebel Faya zijn alleen artefacten gevonden, geen schedels; en daaruit ontspint zich een verhit debat.
Wie maakte de artefacten?
De onderzoekers stellen namelijk onomwonden vast dat het gaat om artefacten die gemaakt zijn door de moderne mens en niet door Neanderthalers, die toen ook op aarde rondliepen. Ook een derde mogelijkheid – individuen van de mensensoort Homo erectus, die mogelijk nog niet helemaal uitgestorven waren – wijzen de onderzoekers van de hand.
Anthony Marks (Southern Methodist Universiteit, Texas), één van de onderzoekers, claimt in een Science News artikel dat Neanderthalers niet deze combinatie van bijlen, mesjes en schrapers gebruikten. Bovendien leefden ze ook niet zo ver zuidelijk. Hij krijgt bijval van Michael Petraglia (Universiteit van Oxford, GB) die zelf niet bij het onderzoek betrokken was. Hij stelde in 2007, ook in Science, dat de moderne mens al voor de grote uitbarsting van de supervulkaan Toba (74.000 jaar geleden) in India leefde. Vóór de veronderstelde 60.000 jaar geleden dus.
Paul Mellars (Universiteit van Cambridge, GB) is het er faliekant mee oneens. Volgens hem zijn de artefacten niet typisch ‘Afrikaans’ en bovendien worden Neanderthalers en Homo erectus helemaal niet uitgesloten door de onderzoekers. Alles hangt af dus af van de stijl van de artefacten om te bepalen wie ze gemaakt heeft; alleen botten kunnen absoluut uitsluitsel geven.
Referenties:
- Armitage et al. The Southern Route ‘Out of Africa’: Evidence for an Early Expansion of Modern Humans into Arabia. Science 331 (2011) 453-456.
- Balter, M. Of Two Minds About Toba’s Impact. Science 327 (2010) 1187-1188.
- Lawler, A. Did Modern Humans Travel Out of Africa Via Arabia? Science 331 (2011) 387.
- Petraglia et al. Middle Paleolithic Assemblages from the Indian Subcontinent Before and After the Toba Super-Eruption. Science 317 (2007) 114-116.
Zie ook:
- Noord-Europa eerder bewoond door oermens (Kennislinknieuws)
- Homo heidelbergensis oudste Nederlander? (Kennislinknieuws)
- Ruzie over Lucy (Kennislinkartikel)
- De dood van de Neanderthaler in Europa (Kennislinknieuws)
- De Dmanisi-schedel: Verkeerde plek, verkeerde tijd en verkeerde herseninhoud (Kennislinkartikel van Gea)
- Pekingmens 270.000 jaar ouder (Kennislinknieuws)
- Evolutie (Kennislinkdossier)
- Darwins Evolutietheorie (Kennislinkdossier)