Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.

Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem en Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) verzorgen op deze pagina een live webcast van de totale maansverduistering in samenwerking met Kennislink en Astronet.

Ga hier naar de speciale pagina met live webcast van de maansverduistering.

Het verloop van de maansverduistering is in de onderstaande figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 00.32 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links bovenaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 02.06 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 02.31 u. Daarna valt er weer zonlicht op de linker benedenrand en ontstaat een steeds groter worden maansikkeltje. Om 04.04 uur heeft de maan de aardschaduw verlaten en schijnt weer de gewone, fel door de zon beschenen volle maan aan de hemel.

De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend. Zo is Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem (Nederland) geopend vanaf 20.00 uur en verzorgt dan een avond over deze en andere verduisteringen. Als het weer totaal niet meewerkt, gaat Copernicus rond 23.00 uur dicht; als het enigszins redelijk blijkt te zijn blijft de sterenwacht open zolang de maan zichtbaar is.

Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) is evenals de andere Vlaamse Volkssterrenwachten ’s nachts geopend voor het publiek. Bij Mira gaan de deuren open van middernacht tot 04.30 u. en de webcast zal in principe dezelfde uren volgen. Ook wordt gehoopt de bijschaduwverduistering te kunnen tonen voor en na de eigenlijke maaneclips.

“Ook de avond tevoor is er van alles te doen in Vlaanderenland,” schrijft Philippe Mollet van Volkssterrenwacht Mira. “Dit wegens de ‘Nacht der duisternis’. In veel gemeentes wordt dan in samenwerking met natuurverenigingen en amateurastronomen allerhande nachtwandelingen en waarneemsessies gehouden, terwijl men zoveel mogelijk openbare verlichting tracht gedoofd te krijgen.”

Extra informatie over maansverduisteringen

Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en verwacht rond 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van ‘aardse’ oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

Schaal van Danjon

Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

L = 0. Zeer donkere verduistering. Vooral bij het centrale deel van de aardse slagschaduw is de maan nauwelijks zichtbaar. L = 1. Donkere verduistering. De maan is donkerbruin of grijsachtig getint en er zijn nauwelijks oppervlaktedetails te zien. L = 2. Donkere, dieprode maan. Het centrum van de slagschaduw is veel donkerder dan de oranje-achtige rand. L = 3. Heldere verduistering met een steenrode kleur. De rand is nu geelachtig getint. L = 4. Zeer heldere verduistering. De maan is koper-rood of oranje-rood van kleur en heeft een heldere, blauwe rand.

Natuurlijk heeft zo’n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

In- en uittreden van maankraters

Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan in en uit de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Geruik de ‘pips’ die elk heel uur door de Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor in- en uittreden van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.

Lijst van totale maansverduisteringen

De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit ons land . Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom ‘hoogte’.

Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00’ NB, 05°30’ OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 9 november 2003 zich onder veel betere omstandigheden voordoet dan de twee maansverduisteringen van volgend jaar. Het zal zelfs tot 3 maart 2007 duren voordat er weer een maansverduistering onder vergelijkbare omstandigheden te zien is. Daarna wordt de situatie voor onze streken nog slechter, totdat op 20 december 2029 weer een totale verduisterde maan hoog aan de hemel prijkt.