Stier Herman is dood. Vrijdagochtend 2 april 2004 lieten artsen van de faculteit diergeneeskunde in Utrecht het genetisch gemanipuleerde rund inslapen. De laatste jaren had hij last van gewrichtsslijtage. De pijn die dat ondanks medicatie opleverde, maakte een dierwaardig bestaan onmogelijk. Herman sleet zijn levensherfst als tentoonstellingsobject in een stal naast het parkeerterrein van Naturalis in Leiden, vergezeld door de twee kloonkoeien Holly en Belle. Onwetend van zijn roemruchte verleden, zagen de vaak jonge bezoekertjes niet veel meer dan een makke koe van twaalfhonderd kilo.

Stier Herman, de eerste transgene stier ter wereld.

Wikimedia Commons, Peter Maas via CC BY-SA 3.0

Wikimedia Commons, Peter Maas via CC BY-SA 3.0

Als Herman een mens was geweest, zou hij zich miskend hebben gevoeld. Hij had immers een heuse biografie op zijn naam, was de spil in televisiedocumentaires. Want er was een tijd, begin jaren negentig, dat de ganse natie opgewonden voor zijn hoorns leek uit te rennen. Stier Herman werd op 16 december 1990 geboren in Lelystad als enig kind uit een huwelijk tussen een Groninger blaarkopkoe en een zwartbonte Holstein Frisian stier. Hij werd vernoemd naar de Herman Ziegler, de medewerker van het bedrijf Gene Pharming, die dagelijks emmers met eierstokken uit het slachthuis haalde.

Herman was een toevalstreffer in het project P796, zoals het onderzoek toen heette. Uit honderden eierstokken werden 2470 eicellen geïsoleerd, 1358 werden bevrucht met rundersperma, 1154 daarvan werden geïnjecteerd met een menselijk lactoferrine-gen. Uiteindelijk werden daarvan 129 embryo’s geïmplanteerd in draagkoeien. Van de 21 zwangerschappen die dat tot gevolg had, bleken twee kalveren transgeen: Adriana en Herman. Maar Adriana bleek het lacotferrine-gen niet in al haar weefsels te dragen, en dus niet door te geven aan haar nakomelingen. Die eigenschap bezat Herman als enige.

Technologieshock

Herman was de eerste genetisch gemodificeerde stier ter wereld. En het idee dat een zoogdier een menselijk gen in zich droeg, leidde tot heftige debatten op straat, op televisie en in de Tweede Kamer. Ethici en dierenbeschermers zetten grote vraagtekens bij Hermans geboorte, Kamerleden debatteerden langdurig over de vraag of Hermans transgen menselijk of mensidentiek was. Genetische modificatie was nieuw en Herman belichaamde een technologieshock, zoals later kloonschaap Dolly.

Het publieke debat leidde uiteindelijk tot uitgebreide wetgeving – het ‘Nee, tenzij’ beleid – waarin genetische modificatie van dieren ethisch wordt getoetst. Burgers kunnen tegenwoordig zelfs bezwaar aantekenen tegen de voorgenomen werkzaamheden, als ware het de aanleg van verkeersdrempels of inrichting van een speeltuin. Hermans aanwezigheid laat zich ook na zijn dood nog voelen.

Het is eigenlijk een wonder dat Herman zo lang heeft geleefd. Want de regels voorzagen dat de stier na ‘het experiment’ gedood zou worden. Dat experiment betekende voortplanting, want stieren geven geen melk. Herman moest voor nakomelingen zorgen. Hij kreeg 55 kinderen, die nauwelijks lactoferrine in hun melk bleken te maken. Hermans genconstruct bleek niet goed te functioneren. Het kroost werd gedood, maar de Tweede Kamer pleitte in 1997 hoogstpersoonlijk voor clementie. Herman bleef leven, zonder testikels.

Het lactoferrineproject kreeg wel een vervolg en er ontstonden rellen over de toepassing in babyvoeding, want lactoferrine was ooit aangekondigd als een middel tegen uierontsteking. Hermans rol was toen al uitgespeeld. Hij sleet zijn dagen in de stallen van Pharming in Polsbroek, totdat het bedrijf in financiële problemen kwam, en er wederom een enkele reis naar het abattoir dreigde. De verhuizing naar Naturalis betekende anderhalf jaar levensverlenging en een bescheiden podiumplek die past bij de status van cultuurfenomeen. Het is dan ook een beetje droevig dat van Herman slechts zijn huid bewaard is gebleven en dat die bovendien niet wordt tentoongesteld.

Herman staat immers symbool voor een tijdsgewricht; voor geloof in vooruitgang; voor de triomf van de technologie en twijfels over ingrijpen in de natuur. Bij zo’n hoofdrol in de geschiedenis past eigenlijk maar één plaats: opgezet, op een voetstuk glanzend in de spotlights.