Het Europese eVLBI-netwerk maakte op 28 april beelden van een quasar. Dat is een sterrenstelsel dat enorme hoeveelheden licht en straling uitzendt. Dit was de eerste keer dat de Europese telescopen in real-time metingen deden; de data van de drie telescopen ging met een nog bescheiden 32 MB/s naar het integratiecentrum JIVE in Dwingeloo. “Maar ons doel is tegen het eind van het jaar 512 Mb/s met zes telescopen te halen”, zegt Dr. Garrett, directeur van JIVE.
Het complete eVLBI-netwerk dat in JIVE samenkomt is verbonden door de nationale onderzoeks- en educatienetwerken. In Nederland loopt de data via de supersnelle glasvezels van SURFNet. bron: eVLBI.org Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Telescopen koppelen is een oude truuk om meer resolutie te krijgen. Door slimme berekeningen en afstemmen van de datastromen kunnen sterrenkundigen dan een veel hogere beeldscherpte halen. Het is alsof ze meten met een telescoop die net zo groot is als de afstand tussen de kleine telescopen. De radiotelescopen van de Westerbork Radio Synthesis Telescope, maar ook de Very Large Array in New Mexico en de Very Large Telescope van ESO op de berg Paranal halen op die manier indrukwekkende beeldscherpte.
Het park van radiotelescopen in Westerbork.. _ Klik op de afbeelding voor een grotere versie._
Die telescopen zijn direct aan het bijbehorende rekencentrum verbonden. Dat kan, omdat ze nog redelijk dicht bij elkaar staan – in de orde van honderden meters. De drie telescoop-parken beslaan dus geen compleet continent. Om telescopen op zúlke afstanden te koppelen, is voorheen altijd gebruik gemaakt van tussenopslag. De telescopen wisselen hun gegevens dan uit via magneetbanden. Nadeel daarvan is, dat fouten in de meting pas later aan het licht komen.
Het eVLBI-project heeft nu voor het eerst direct data van de telescopen naar het rekencentrum gestreamed. De voordelen werden al meteen duidelijk: tijdens de waarneming van 28 april verdwenen op een bepaald moment de detecties van de astronomische bron. Maar omdat de waarneming “live” werd uitgevoerd, kon de fout meteen hersteld worden door een simpel telefoontje naar de telescoop. Wanneer een waarneming niet live wordt uitgevoerd, worden fouten pas ontdekt lang nadat een waarnemingssessie is afgelopen
Tijdens de waarneming van 28 april keek het netwerk naar de quasar B0218+357. Het licht daarvan werd door een tussenliggend sterrenstelsel afgebogen; door invloed van deze gravitatielens zijn twee beelden van de quasar aan de hemel te zien. De kleuren laten de waargenomen radiogolflengte zien. bron: eVLBI.org Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Meer weten:
- The European VLBI Network (Engels)
- JIVE: Joint Institute for Very long baseline interferometry in Europa (Engels)
- DANTE: grootschalige computernetwerken in Europa bouwen (Engels)
- Quasars: superzware gaten in actieve sterrenstelsels (Kennislinkartikel)
- Hoe koppel je telescopen aan elkaar? (Engels)
- Definitief groen licht voor ’s werelds grootste radiotelescoop (Kennislinkartikel)
- De Very Long Baseline Array (Engels)
