Vijf jaar geleden boorden twee vliegtuigen zich met groot geweld door de Twin Towers. Sinds die tijd zijn de tegenstellingen in het islamdebat over de hele wereld en ook in Nederland heftiger geworden. De islam en de Westerse verlichting zijn niet alleen volgens de verdedigers van de verlichting maar ook volgens de orthodoxe moslims die voor islamitisch onderwijs pleiten onverenigbaar.

Ook het islamitisch onderwijs krijgt het zwaar te verduren. De laatste jaren zijn verschillende islamitische scholen en hun (godsdienst)onderwijs onderzocht op anti-westers gedachtegoed. Islamitische scholen zouden de integratie tegenwerken en een negatieve houding ten aanzien van Nederland bevorderen.

Volgens onderzoeker Wilna Meijer is het islamitische onderwijs zo slecht nog niet. Er zijn zelfs goede renenen om het voortbestaan van dit bijzonde onderwijs te steunen. Terwijl het internet een knip- en plak-islam lijkt te bevorderen en de traditionele islamitische opvoeding draait om vaste regels wat wel en niet mag, kan islamitisch onderwijs stimuleren tot nadenken en tot het kritisch bekijken van de islamitische teksten zoals de Koran.

Modernisme en rationaliteit zijn de islam niet vreemd. Meijer laat zien dat er eeuwenoude tradities van islamitische verlichting zijn. Kritische moslimintellectuelen sluiten aan bij deze tradities en nemen de koran niet gedachteloos over, maar bestuderen haar opnieuw. Bij hen staat de kritische lezing van klassieke teksten centraal in plaats van de letterlijke lezing. Het gaat daarbij om hermeneutiek, om de betekenissamenhang van de Koran die dan context- en tijdgebonden geïnterpreteerd moet worden. Volgens deze moderne moslimintellectuelen moet de koran minder als wetboek gaan dienen, maar meer als religieuze bron van informatie over wat recht en rechtvaardig is.

Zij bieden een tegenwicht aan de islamitische leer zoals die op internet wordt verkondigd. ‘Op het net, daar zie je de knip- en plak-islam met een voortdurende recycling van dezelfde tekstfragmenten, zodat clichés heersen al heeft men de mond vol van oorsprong en zuiverheid. Je ziet bijvoorbeeld veel sites met pubervragen als ’wanneer ik aan seks denk tijdens de ramadan, is mijn vasten dan verbroken?’’ aldus Meijer. Deze vragen gaan over halal en haram, wat mag wel en wat niet mag. Wanneer ben je nog een goede moslim? De meeste sites zetten de intellectuele geschiedenis van de islam aan de kant en richten zich puur op de letterlijke vertaling van de koran en de traditie van de Profeet.

Islamitisch onderwijs heeft volgens Meijer wel degelijk toekomst, zolang het niet alleen het herhalen van koranverzen is, maar in het onderwijs de vorming van een eigen oordeel over de eigen religieuze traditie centraal staat. Dit zou tegenwicht kunnen bieden tegen de virtuele umma (moslimbevolking) die we nu op het net zien verschijnen.

Wilna Meijer is universitair hoofddocent Pedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en gasthoogleraar aan de Universiteit Gent. Haar boek Traditie en Toekomst van het Islamitisch Onderwijs wordt uitgegeven door uitgeverij Bulaaq.