In Kenia worden ongeveer 42 talen gesproken. Veel Kenianen beheersen meerdere talen: de officiële talen Engels en Swahili, maar ook bijvoorbeeld het Sheng, een soort van jongerentaal. Die meertaligheid vind je ook terug in sms- en MSN-taal. Code-switching, het door elkaar heen gebruiken van meerdere talen, is een veelvoorkomend fenomeen in deze moderne vormen van geschreven taal. Overigens speelt sms-taal in Kenia een veel grotere rol dan in westerse culturen. Omdat gewoon bellen voor veel Kenianen te duur is, zijn sms’jes essentieel voor het onderhouden van hun sociale contacten.
Sandra Barasa, zelf geboren Keniaanse, deed de afgelopen jaren promotieonderzoek naar sms-taal en communicatie via de computer: e-mail, chats (MSN) en berichtjes op sociale netwerksites zoals Hyves en Facebook. Ze analyseerde 300 sms-berichten en bijna nog eens zoveel andere berichten. Dat haar informanten vooral bestonden uit studenten en ‘young professionals’ was geen toeval: het is juist deze groep Kenianen die zich een mobiele telefoon met internetverbinding kan permitteren. Alle berichten kreeg Barasa anoniem binnen, zodat de privacy van de informanten niet geschonden werd.
Code-switching
Veel Kenianen spreken meerdere talen. Dat komt ook tot uiting in hun sms-berichten. In één sms’je kwamen soms wel vier talen voor, vertelt Barasa: bijvoorbeeld een streektaal, Engels, Swahili en Sheng. Het code-switchen, het wisselen tussen talen, gebeurt op woordniveau. Daarnaast gebruiken de schrijvers van sms-berichten meestal consequent één grammatica. Barasa legt uit dat men doorgaans kiest voor of de grammatica van het Swahili, of die van het Engels. De keuze tussen de ene of de andere taal wordt bepaald door de relatie tussen de verstuurder en de ontvanger van het bericht. Swahili wordt vooral gebruikt voor alledaagse communicatie; het Engels wordt gebruikt in formelere contexten omdat het meer prestige heeft.
Creatieve spelling
Het is dus een misverstand te denken dat sms-taal geen grammatica kent. Hoewel er geen officiële grammatica bestaat voor sms-taal, bestaan er allerlei ongeschreven regels. Wel creëren schrijvers van sms-berichten verschillende regels, omdat ze nu eenmaal gebonden zijn aan de 160 tekens van het sms-bericht. De spelling van sms-berichten is een fonologische spelling. Je schrijft de woorden zoals je ze uitspreekt. Volgens de onderzoekster is het niet zo dat er veel spelfouten gemaakt worden in sms- en MSN-taal. Liever spreekt ze van ‘creatieve spelling’, die ook weer voortkomt uit de beperktheid van het aantal lettertekens. Als voorbeeld noemt ze het gebruik van cijfers voor letters, en het gebruik van interpunctie (smileys) voor het uitdrukken van gevoelens.
Cultureel bepaald
De betekenis van sms en e-mail is in Kenia heel anders dan in Nederland, legt Barasa uit. E-mail heeft bijvoorbeeld een heel formele status in Kenia. Het staat ongeveer gelijk aan een traditionele brief in onze cultuur.
Sms daarentegen heeft een veel informelere status dan bij ons. Omdat veel Kenianen geen vaste telefoonverbinding hebben, wordt sms op veel grotere schaal ingezet. De boodschap hoeft niet functioneel te zijn, zoals in westerse culturen. Je sms’t je vriend dus niet zo snel om een afspraak te maken (dan ga je gewoon bij die persoon langs, aldus Barasa) maar om hem een fijne dag te wensen, een grapje te delen, of om een ver familielid te laten weten dat alles goed met je gaat. “How are you?” “Fine” is een heel normale sms-conversatie in Kenia.
Een manier van groeten, aldus de promovenda. Maar ook binnen sms-berichten wordt een verschil gemaakt tussen informele en formele taal. De formaliteit, of intimiteit, wordt uitgedrukt in de taalkeuze. Zo gebruik je Sheng alleen met een vriend die je heel goed kent; een streektaal bijvoorbeeld met een familielid en Engels met een werkrelatie.
Sandra Barasa promoveert op donderdag 11 november aan de Universiteit Leiden.
Zie ook:
Het emoticon: een hulp bij de interpretatie? Creatief met taal of het nieuwe Korterlands D alm8ige sms-tl Kletsen in hiërogliefen Smiley vergroot begeerlijkheid