Al decennia lang breken psychologen en taalkundigen zich het hoofd over de vraag of taal al dan niet onze voorstelling van de wereld beïnvloedt. Een bekend voorbeeld is de manier waarop volkeren kleuren van elkaar onderscheiden. Zo is er een verschil tussen sprekers van het Engels en sprekers van het Tarahumara, een taal uit Mexico, in hun beoordeling van de kleuren ‘groen’ en ‘blauw’. Terwijl de Engelsen een duidelijk onderscheid maken tussen de twee kleuren, doen de sprekers van het Tarahumara dit niet. Zij kennen ook maar één woord voor beide kleuren.
In verschillende talen kunnen kleuren op verschillende manieren worden ingedeeld. Zo hebben sprekers van het Russisch twee verschillende woorden voor ‘lichtblauw’ en ‘donkerblauw’, wat betekent dat deze kleuren voor Russischtaligen even verschillend zijn als ‘roze’ en ‘rood’ voor Nederlandstaligen.
Tegengestelde conclusies
Om te onderzoeken of taal werkelijk bepalend is voor ons wereldbeeld werden allerlei experimenten uitgevoerd die tot tegengestelde conclusies leidden. Bij deze experimenten werd tot nu toe echter geen rekening gehouden met de functionele organisatie van ons brein.
In januari 2006 verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) een artikel van vier Amerikaanse wetenschappers, met de spraakmakende titel Whorf Hypothesis is Supported in the Right Visual Field but not in the Left. Aubrey Gilbert (Berkeley), Terry Regier (Chicago), Paul Kay (Berkeley) en Richard Ivry (Berkeley) geven hierin een nieuwe visie op taal en perceptie (waarneming), die zowel voor- als tegenstanders in het debat aan zal spreken: Taal blijkt namelijk niet onze gehele, maar wel de helft van onze waarneming te bepalen!
De Sapir-Whorf hypothese, vernoemd naar de Amerikaanse taalkundigen Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf, stelt dat onze waarneming wel degelijk wordt bepaald door de taal die we tot onze beschikking hebben. Whorf, die een student was van Sapir, deed onderzoek onder de Hopi-indianen in Arizona, en ontdekte dat deze mensen een ander besef hadden van tijd, wat alles te maken had met hun taal. Daarin bestonden geen woorden die verwezen naar verleden, heden of toekomst.
Taal zetelt in linker hersenhelft
Als we kijken naar de werking van de hersenen, zien we dat de informatie die vanuit het rechter gezichtsveld op de linkerhelft van het netvlies valt, wordt doorgezonden naar de linkerhersenhelft. De linkerhersenhelft is betrokken bij alle taken die met taal te maken hebben. Daar van uitgaande kunnen we voorspellen dat taal vooral invloed heeft op de informatie die doorkomt via het rechter gezichtsveld.
Het experiment
Om te toetsen of deze voorspelling juist is werd een zogenaamde “visuele zoektaak” voorgelegd aan 13 studenten van de universiteit van California. De proefpersonen kregen cirkels te zien met gekleurde blokjes. Het ging om vier kleuren op een schaal van groen naar blauw: A, B, C en D. Kleur A en B waren verschillende kleuren groen, C en D verschillende kleuren blauw. De proefpersonen kregen steeds een kleurencirkel te zien waarin alle blokjes dezelfde kleur hadden, op één na.
Verschillende combinaties werden getest: kleur A versus kleur B, kleur A versus kleur C, kleur A versus kleur D enzovoorts. Het afwijkende blokje was de ene keer te vinden aan de linkerkant van de cirkel, de andere keer aan de rechterkant. Op deze manier kon onderzocht worden of er een verschil was tussen de linker- en rechterkant van het gezichtsveld. De taak van de proefpersoon was om zo snel mogelijk aan te geven of het afwijkende blokje zich in de linker- of rechterhelft van de cirkel bevond. De snelheid waarmee gereageerd werd, de reactietijd, werd vervolgens gemeten.
Voorbeeld van een kleurencirkel: kleur A versus kleur C, het afwijkende blokje bevindt zich in het rechter gezichtsveld.
Wat was het resultaat? De aangesproken hersenhelft heeft inderdaad invloed op hoe snel iemand twee kleuren onderscheidt. In de linker, dus talige hersenhelft zijn de woorden ‘groen’ en ‘blauw’ en het verschil daartussen opgeslagen. Die hersenhelft blijkt ook sneller dan de andere het onderscheid te zien tussen de twee kleuren. Wanneer het afwijkende blokje in het rechtergezichtsveld lag, dat correspondeert met de linkerhersenhelft, zagen de proefpersonen eerder een verschil tussen de kleuren A en B versus C en D (tussen groen en blauw) dan tussen kleurnuances (tussen A en B of tussen C en D). Voor het linkergezichtsveld, dat correspondeert met de rechterhersenhelft, werd geen verschil gevonden in reactietijd: zowel verschillende kleuren als kleurnuances werden even snel waargenomen.
Met dit onderzoek is aangetoond dat het van belang is om een onderscheid te maken tussen de werking van de linker- en de rechterhersenhelft. Omdat de linkerhersenhelft verantwoordelijk is voor de meeste talige mechanismen, verwerken de hersenen input uit het rechtergezichtsveld sneller dan input uit het linkergezichtsveld. Maar: alleen als de moedertaal deze input voorzien heeft van onderscheidende etiketten. Een Tarahumara-spreker zal deze proef met beide ogen even snel doen, omdat voor deze persoon ‘groen’ en ‘blauw’ één pot nat is.
bron:
Gilbert, Regier, Kay & Ivry: Whorf hypothesis is supported in the right visual field but not the left. In: Proceedings of the National Acadamy of Sciences. January 10, 2006.
zie ook:
De Sapir-Whorf hypothese
- Geen woorden, geen daden (Noorderlicht artikel)
- Woordenloos tellen kan niet (Kennislink artikel)