Wat onderscheidt mensen van dieren? Emoties? Geschreven taal? Zelfreflectie? Menigeen zal onze ratio aanwijzen. Hoewel niet iedereen het ermee eens is, wordt de vrije wil wel vaak gezien als iets dat uitsluitend mensen toebehoort. Alleen wìj zouden bewust kunnen kiezen iets te doen, of niet te doen. Maar is dit wel zo?
Vingerwerk
In de jaren ’80 heeft Benjamin Libet aangetoond dat het motorische deel van onze hersenen al handbewegingen voorbereidt, nog voordat wijzelf ervan bewust zijn dat we onze handen überhaupt willen gaan bewegen. Dit wekte natuurlijk vele tegenstrijdige reacties op. Niet in de laatste plaats over waar ons bewustzijn zich dan bevindt in het brein en of het hier überhaupt wel in te vinden was. Sommige mensen vragen zich nog steeds af of we niet geregeerd worden door onze grijze cellen zonder dat we er erg in hebben. En misschien zelfs tegen onze zin in?
Volgens sommigen zijn mensen gewoon zoogdieren die instinctief reageren zoals dieren. Toch willen we onszelf graag uniek voelen en denken dat wij een vrije wil bezitten
Mensen met een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) moeten van zichzelf bepaalde handelingen blijven herhalen tegen beter weten in. Zo kunnen sommigen tot bloedens toe hun handen wassen of eindeloos de trap op rennen om te kijken of alle deuren boven wel op slot zijn. Ook al weet een OCS-patiënt vaak dat zijn gedrag niet klopt, toch moet hij deze rituele handelingen doen om nare dingen/gevolgen te voorkomen. Hij kan zichzelf niet stoppen.
Stop jij of stop ik?
Twee psychologen, Marcel Brass en Patrick Haggard, gingen op onderzoek uit wat er nu precies in het brein gebeurt als we onszelf tegenhouden iets te doen. Zij lieten een aantal proefpersonen vrijelijk op een knop drukken gedurende 10 seconden. Ook moest een aantal deelnemers zichzelf op het laatste moment juist tegenhouden en niet op de knop drukken, terwijl ze dit wel voorbereid hadden. Al die tijd werd met een MRI-scanner hun bloedstroom in de hersenen bekeken om te zien wanneer welk gebied actief werd.
Brass en Haggard ontdekten dat wanneer de deelnemers zichzelf tegenhielden, de dorsale frontomediale cortex, een gebied vlak boven de ogen, actief was. Dit hersendeel hield zich echter stil als ze wèl op de knop drukten. Mogelijk zit hier dus onze stophendel verstopt, aldus de onderzoekers. Het zou kunnen zijn dat OCS-patiënten en mensen met ernstige problemen in zelfcontrole, zoals bijvoorbeeld bij ADHD, meer moeite hebben met deze hendel over te halen dan anderen.
Kun jij de verleiding weerstaan?
Of je bewust vrijwillig kunt stoppen, blijft echter de vraag. De MRI-scanners zijn niet nauwkeurig genoeg om te achterhalen of de beslissing om te stoppen al in je brein gemaakt is, voordat je hier zelf erg in hebt. Met andere woorden, maakt een bewuste beslissing om te stoppen je dFMC actief, of volgt die bewustwording als neveneffect wanneer dit gebied reageert ?
Zolang dit nog niet bekend is, kun je dus met een gerust hart naar die reep chocolade reiken. Het is tenslotte niet uit vrije wil, maar je stopknop is gewoon te traag.