Professor Marijn Franx is ruimte-archeoloog. Met behulp van telescopen op de grond en de beroemde Hubble Deep Field-opnames speurt hij naar de allerverste sterrenstelsels. Deze stelsels zijn ontstaan toen het heelal nog piepjong was. Met zijn waarnemingen vestigde hij record na record: hij ontdekte sterrenstelsels die meer dan 12 miljard jaar oud zijn.
Tijdens zijn onderzoek kwam Franx erachter dat de verste en oudste sterrenstelsels van ons heelal er heel anders uitzien dan moderne sterrenstelsels. Ze zijn soms wel tien keer zwaarder dan onze Melkweg, en veel compacter. Bovendien bestonden er in het jonge heelal veel meer heldere, kortlevende sterren dan nu. Het onderzoek van Franx licht een tipje van de sluier op over hoe het heelal er vlak na de Oerknal uitzag. Die kennis helpt ons te begrijpen hoe het leven van een sterrenstelsel verloopt.
Hubble op je iPhone
Franx is een ware visionair als het gaat om de besteding van de premie van 2,5 miljoen. “Een deel van de prijs willen we gebruiken om nog verder terug in de tijd te kijken. We gebruiken het heelal als een tijdmachine. Met de James Webb Space Telescope, die in 2014 gelanceerd wordt, kijken we twee keer zo ver als met de Hubble. Met dit soort grote telescopen kunnen babyfoto’s maken van het heelal.”
De rest van het geld wil Franx investeren in popularisatie van de sterrenkunde. Het vak is zeer visueel, wat Franx als een voorrecht beschouwt. “Mijn droom is om een expositiecentrum te openen waar iedereen een beeld kan krijgen van hoe het heelal eruit ziet.”
In de tussentijd richt Franx zich op de minitelescoopjes die steeds meer mensen bij zich hebben: de smartphones. “Met applicaties als Google Sky Maps kan je met smartphones de hemel bekijken en begrijpen. Met het geld ga ik een wedstrijd uitschrijven voor jonge mensen om ideeën in te sturen voor andere apps. Ik ben immers maar oud, jongeren hebben veel leukere ideeën dan ik”, lacht Franx. “Ik denk bijvoorbeeld aan een app die weergeeft waar de Hubble nu naar kijkt. De hoofdprijs van de wedstrijd is een smartphone.”
Marijn Franx promoveerde aan de Universiteit Leiden. Na een periode als onderzoeker aan de Harvard-universiteit en een hoogleraarschap aan de Rijksuniversiteit Groningen keerde hij in 1998 terug naar Leiden. Daar is hij momenteel werkzaam als hoogleraar in de astronomie. Franx is ook lid van de Koninklijke Nederlandse Academie der Wetenschappen.