In een uniek experiment in het Yerkes National Primate Research Center in Atlanta hebben de Leidse pedagogen prof.dr. Rien van IJzendoorn en prof.dr. Marian Bakermans-Kranenburg en collega’s van de Universiteit van Portsmouth aangetoond dat jonge chimpansees veel profijt hebben van vier uur per dag persoonlijke aandacht van een menselijke verzorger. Ze raken veiliger gehecht aan de verzorger en ze ontwikkelen hun cognitieve vermogens beter. De onderzoekers verwachten hetzelfde effect bij kinderen. Een artikel met deze onderzoeksresultaten verschijnt deze week op de website van het blad Developmental Psychobiology.

Bij het onderzoek waren 46 chimpanseebaby’s betrokken waar de moeders niet voor konden zorgen. In het Yerkes primatencentrum in Atlanta (USA) worden baby chimpansees bij hun moeder weggehaald als ze door verwaarlozing of fysieke mishandeling dreigen te overlijden. Een deel van de pasgeboren chimpansees kreeg de gebruikelijke verzorging door oppassers die hen eten gaven en de hokken schoonmaakten, maar zonder persoonlijke aandacht. De jonge aapjes groeiden op in een groep met lotgenoten. Een willekeurige groep andere aapjes kreeg daarnaast in het eerste levensjaar vier uur per dag, vijf dagen per week extra zorg en aandacht van hun persoonlijke verzorger.

Slimmer en minder bang

Met negen maanden werden de aapjes getest op hun cognitieve ontwikkeling. Dat gebeurde op dezelfde wijze als gebruikelijk is bij baby’s, met spelletjes en puzzels die ook in IQ-tests voor kinderen worden gebruikt. Ook werd de kwaliteit van gehechtheid aan de menselijke verzorgers gemeten, eveneens op dezelfde wijze als dat bij baby’s gebeurt. Dit was nog niet eerder gedaan bij primaten, maar gaf verrassend overeenkomstige gedragspatronen tijdens de procedure te zien.

Wat bleek na een klein jaar van responsieve, persoonlijke aandacht in vergelijking met de gebruikelijke afstandelijke opvang? De jonge chimpansees waren minder angstig gehecht aan hun verzorger. Ze hadden ook minder behoefte aan een surrogaat zoals een dekentje of een doek als vervanger voor de verzorger in zijn afwezigheid. De jonge chimpansees in de verrijkte sociale omgeving met meer persoonlijke aandacht hadden meer vertrouwen in hun verzorger en raakten minder in paniek als ze een poosje alleen moesten achterblijven in een vreemde omgeving of met een onbekende persoon. Ook was er een gunstige invloed op de cognitieve ontwikkeling. De persoonlijk verzorgde aapjes presteerden veel beter op de cognitieve test dan hun soortgenootjes die zonder extra één op één contact werden opgevangen.

Omgeving is belangrijk

De onderzoekers concluderen dat ontwikkeling sterk beïnvloed wordt door de omgeving, zelfs bij primaten. Gehechtheid en cognitieve ontwikkeling kunnen enorm verbeteren als er persoonlijke, responsieve aandacht is. Ook de tienduizenden jonge (mensen-)kinderen die overal ter wereld moeten opgroeien in tehuizen zouden van zulke extra aandacht kunnen profiteren, zo verwachten de Leidse onderzoekers.

Internaten en weeshuizen

Jonge kinderen in internaten en weeshuizen moeten het zonder die persoonlijke aandacht stellen. Ze lijden onder structurele verwaarlozing van de meest basale menselijke behoefte aan veiligheid en bescherming in tijden van spanning en angst. De enorme inhaalslag van adoptie- en pleegkinderen na plaatsing in een gezin moet waarschijnlijk aan die noodzaak van persoonlijke aandacht worden toegeschreven. Als opvang in internaten of weeshuizen toch onvermijdelijk is, zoals in tal van Oost-Europese en Afrikaanse landen, dan kan en moet dus de kwaliteit van die opvang drastisch verbeteren, zo betogen de onderzoekers. Meer stabiele, persoonlijke aandacht is hiervoor een cruciaal ingrediënt, zo laat het experiment met de jonge chimpansees zien.

Van IJzerdoorn en Bakermans-Kranenburg publiceerden hun resultaten samen met hun collega’s in het vakblad Developmental Psychobiology onder de titel ‘Enhancement of attachment and cognitive development of young nursery-reared chimpanzees in responsive versus standard care’.