Sleutelen aan de drukte op Schiphol

“Het is zó belangrijk om alles op elkaar af te stemmen,” zegt Gedi Schrijver, woordvoerster van Schiphol. Om de tientallen miljoenen passagiers per jaar zo efficiënt mogelijk af te handelen, moeten drie processen perfect in elkaar grijpen, als de tandwielen van een geoliede machine: het inchecken van de bagage bij de balie, de veiligheidscontrole en de paspoortcontrole.

Daarvoor zijn drie partijen verantwoordelijk: de luchtvaartmaatschappijen, de luchthaven (Schiphol dus) en de marechaussee of douane. Alle drie hebben ze verschillende verantwoordelijkheden en soms verschillende belangen. Ieder voor zich proberen ze hun taak zo efficiënt mogelijk af te handelen, maar als het mis loopt en Schiphol uitpuilt van de wachtende passagiers, zoals tijdens de afgelopen meivakantie, hebben ze de neiging om elkaar de zwarte piet toe te spelen.

Doorrekenen

Voor zover te achterhalen valt, is er op dat niveau zelfs nooit een grondige analyse gedaan. Een organisatie als de Nederlandse Spoorwegen heeft ooit de hele dienstregeling laten doorrekenen door wiskundigen, en heeft een afdeling Research die goede contacten heeft met wiskundigen en systeemanalisten. Een vergelijkbare club ontbreekt op Schiphol.

Ook het klemmende advies aan reizigers om twee uur (binnen Europa) of drie uur (intercontinentaal) van tevoren op Schiphol te zijn is een oorzaak van de lange rijen voor de balies en voor de poortjes. Wachttijdtheorie is een tak van de wiskunde die zich daar speciaal mee bezighoudt.

Een basaal, maar contra-intuïtief resultaat van de wachttijdtheorie is dat de lengte van een wachtrij al enorm kan oplopen als het aantal reizigers dat gemiddeld bij de controles aankomt minder dan honderd procent van de verwerkingscapaciteit is. Relatief kleine, toevallige fluctuaties in het tempo waarin reizigers op Schiphol aankomen, kunnen dan namelijk al enorme opstoppingen veroorzaken. Dat is precies wat de praktijk op Schiphol laat zien. Schrijver beaamt dat: “De benodigde capaciteit inplannen is heel lastig. Op elk moment is de vraag: hebben we hier met een piek- of een daluur te maken?”

Exacte inchecktijd

In theorie moet dat veel beter kunnen, aangezien van tevoren exact bekend is welke vliegtuigen, met hoeveel passagiers, op elk moment van Schiphol vertrekken. Als reizigers een meer exacte inchecktijd zouden krijgen – tussen 10.45 en 11.00 uur aan de incheckbalie – voorkom je zulke verstoppingen, mits de totale verwerkingscapaciteit voldoende is. Dit is het systeem dat sommige musea hebben ingevoerd voor hun drukst bezochte tentoonstellingen, en daar werkt dit vrij goed.

Nu komen veel mensen zelfs langer dan twee of drie uur van tevoren naar Schiphol, uit angst om in de file naar de poortjes hun vlucht te missen. Dat is meestal – maar niet altijd, vandaar de terechte angst – veel te vroeg, en dat draagt zelf weer bij aan de verstopping van het systeem. Toch even checken: is het niet een commercieel belang van Schiphol dat passagiers, als ze door de veiligheidscontrole heen zijn, tot vervelens toe moeten rondhangen in de shopping centra en restaurants voor ze aan boord kunnen? Schrijver ontkent dat stellig: “Ons doel is alleen maar om de passagiers veilig aan boord te krijgen.”