Lange tijd is het een ondergesneeuwd, zelfs bijna verboden, onderwerp geweest: Duitse vrouwen die tijdens de Tweede wereldoorlog hun lichaam aan de vijand aanbieden. In 1959 publiceerde een Duitse vrouw onder het pseudoniem Anonyma in een dagboek haar gruwelverhaal. Een verhaal over massale verkrachtingen van Berlijnse vrouwen door Russische soldaten rond de bevrijding van Berlijn.

Een verhaal over vrouwen die op vrijwillige basis relaties aangingen met Russische soldaten, enkel en alleen om erger te voorkomen. Seks als redmiddel van het eigen vege lijf. Menig vrouw verkoos het bed te delen met de overwinnaar boven weer tussen de lakens te duiken met de teruggekeerde, vaak getraumatiseerde eigen verliezer. Wie manlief wel terugnam, leefde vaak in een schijnhuwelijk. Man en vrouw vroegen elkaar niet hoe zij elk de oorlog overleefd hadden.

Deze tegenstrijdige thematiek . Dit bleek ook uit de kritiek die de anonieme schrijfster na publicatie van haar dagboek over zich heen kreeg. Want wat is voor een natie pijnlijker dan met haar eigen tekortkomingen geconfronteerd te worden. Zich aangevallen voelend door alle commotie verbood de schrijfster haar dagboek tijdens haar leven te publiceren.

Twee jaar na haar overlijden, in 2003, verscheen het dagboek van Anonyma opnieuw op de boekenplank. De tijd had haar werk gedaan. Duitsland had inmiddels haar verleden grotendeels geaccepteerd. Het dagboek werd een regelrechte bestseller. En Anonyma kreeg eindelijk een gezicht: Marta Hillers, journaliste en fotografe en in de oorlog een verwoed aanhangster van het nationaal-socialisme.

Gunter Rohrbach produktion

Anonyma. Eine Frau in Berlin

De Duitse filmmaker Max Färberböck verfilmde in 2008 het dagboek: Anonyma. Eine Frau in Berlin. ‘Er zit geen enkele emotie of sentimentaliteit in het boek. Het gaat de schrijfster niet om slachtofferschap, maar om inzicht in wat er gebeurt. Ze laat zien dat mensen in buitengewone omstandigheden buitengewone overlevingsstrategieën hanteren’, aldus Färberböck begin dit jaar in Het Parool. De film verhult niets. Het toont de gruwelijkheden van de oorlog in het algemeen; de gruwelijke seksuele misdrijven van de Russische soldaten in het bijzonder. Maar toont ook begrip voor de wraakgevoelens van de Russische soldaten. Op slimme wijze neemt de filmmaker je mee in de overpeinzingen en het uitstippelen van de overlevingsstrategie van de hoofdrolspeelster. De kijker krijgt een duidelijk beeld van de chaos in het laatste deel van de Tweede Wereldoorlog. Een tijd waarin de grens tussen goed en kwaad vervagen.

Kritiek

Desondanks werd Anonyma. Eine Frau in Berlin in Duitsland verdeeld ontvangen. De recensenten van Die Zeit (‘Flieh, wenn du kannst!’) zijn enthousiast De filmkeurders van Der Spiegel daarentegen zijn (‘Vergewaltigungsdrama “Anonyma”: Tränen in rauchenden Trümmern’) vrij negatief zijn, net als de recensie (‘Kitsch und Vergewaltigung: Anonyma) en de Video-Filmkritik in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Färberböck: ‘Met historische films doe je het nooit goed. Zeker niet in Duitsland, waar iedere historische film wordt neergesabeld. Veel Duitse critici haten historische films. Ze willen niet dat ze worden gemaakt.’