Vrouwtje uit het natte seizoen.

Antonia Monteiro en William Piel

In de tropische bossen van Afrika is het in het voorjaar en de zomer warm en vochtig. In het najaar en de winter is het iets frisser en droog. Larven van de vlinder Bicyclus anynana ontwikkelen zich in beide seizoenen anders. In het warme, natte seizoen krijgen de vlinders rijk versierde vleugels met veel opvallende oogvlekken.

In het droge seizoen ontbreken die oogvlekken aan de ventrale kant (buikzijde) van de vleugel bijna helemaal. Aan de dorsale kant (rugzijde) heeft Bicyclus anynana ook nog een stel oogvlekken.

Op het eerste gezicht lijkt er weinig verschil te zitten tussen de dorsale oogvlekken van vlinders uit het natte-, en vlinders uit het droge seizoen, maar niets is minder waar…

Op zoek naar een partner

Dorsale oogvlekken zijn van belang voor partnerkeuze. Een flirtende vlinder laat die vlekken aan een potentiële partner zien door voortdurend snel zijn vleugels open en dicht te klappen. Amerikaanse biologen ontdekten dat het flirtgedrag van vlinders uit het natte seizoen nogal verschilt met dat van vlinders uit het droge seizoen. Vrouwtjes uit het droge seizoen proberen vaker een mannetje te versieren dan vrouwtjes uit het natte seizoen. Bij de mannetjes is het precies andersom: mannetjes uit het natte seizoen gaan vaker op de versiertoer dan mannetjes uit het droge seizoen.

Flirtgedrag van Bicyclus anynana in beeld. Als de eitjes zich ontwikkelen bij 27 graden Celsius (natte seizoen) gaan de mannetjes op zoek naar een partner. Als de eitjes zich ontwikkelen bij 17 graden Celsius (droge seizoen) gaan de vrouwtjes juist actief op jacht.

Antonia Monteiro

Anders gezegd: bij vlinders die zich in het natte seizoen ontwikkelden, gaan de mannetjes op zoek naar een partner. Bij vlinders die zich in het droge seizoen ontwikkelden, zijn het echter juist de vrouwtjes die op partnerjacht gaan. Dat is ook terug te zien aan de dorsale oogvlekken. Die fluoresceren sterker bij de vlinders die actief op zoek gaan naar een partner.

Paring tussen vrouwtje uit het natte seizoen (links) en mannetje uit het droge seizoen (rechts).

Antonia Monteiro en William Piel

Sperma en voedingsstoffen

Ook de voorkeur voor een partner verschilt tussen vlinders uit het natte en vlinders uit het droge seizoen. Vrouwtjes uit het natte seizoen hebben een duidelijke voorkeur voor een mannetje met intacte dorsale oogvlekken. Ook mannetjes uit het droge seizoen paren het liefst met een vrouwtje met intacte oogvlekken. De vlinders die actief op zoek gaan naar een partner (‘droge’ vrouwtjes, dan wel ‘natte’ mannetjes) hebben geen duidelijke voorkeur. Waar komen die verschillen vandaan?

Volgens de Amerikanen heeft het flirtgedrag van vlinders uit het droge seizoen te maken met de kosten en baten van een paring. In het droge seizoen is voedsel schaars. De vrouwtjes proberen hun maaltje bij elkaar te sprokkelen door aan te pappen met mannetjes, die bij een paring niet alleen sperma maar ook bruikbare voedingsstoffen afgeven. Vandaar ook dat een mannetje uit het droge seizoen erg voorzichtig is met paren. Alle voedingsstoffen die hij afgeeft aan hongerige vrouwtjes gaan ten koste van zijn eigen levensduur.

Zie ook:

• Wat vlinderoogvlekken ons vertellen (NIBI)
• Vleugelkleur en vlinderdiversiteit (NIBI)
• Vlekken op vlindervleugels (Mare – Universiteit Leiden)