Toen in de jaren negentig de genetische modificatie opkwam – het knippen en plakken van stukken DNA van het ene organisme in het andere – brak er in de maatschappij en bij de milieuorganisaties lichte paniek uit. Sindsdien is de biotechnologie heel stilletjes een nieuwe fase in geslopen: de synthetische biologie. Wetenschappers ontwerpen nu nieuwe eigenschappen voor bestaande organismen door zélf stukjes DNA aan elkaar te rijgen, en ze bouwen in de toekomst misschien zelfs wel compleet nieuw leven. Maar waar blijft nú de commotie?
Publieke discussie
Op dit moment zijn het vooral de synthetisch biologen zelf, die discussiëren over de kansen en risico’s van hun vak. Vanuit het grote publiek geen teken van leven. “De mensen hebben eigenlijk niet in de gaten wat er allemaal mogelijk is met synthetische biologie”, legt biochemicus Bert Poolman van de Rijksuniversiteit Groningen uit. En dat terwijl we op dit moment al kennis en toepassingen van synthetische biologie gebruiken, maar hier zijn we ons nog nauwelijks bewust van.
“Een voorbeeld is succinaat, oftewel barnsteenzuur, gemaakt door het bedrijf DSM", vervolgt Poolman. “Dat zegt je waarschijnlijk niks, maar het is een belangrijke bouwsteen voor allerlei biotechnologische processen. Maar zo’n industrieel voorbeeld spreekt de maatschappij niet aan. De komende vijf jaar gaat dat hopelijk veranderen, als via synthetische biologie grote maatschappelijke problemen aangepakt gaan worden.”
Daarom wordt het tijd ook het deel van de maatschappij zonder witte labjassen erbij te betrekken. “We willen de mensen informeren over wat synthetische biologie nu eigenlijk is, en daarmee een bijdrage leveren aan de discussie”, zegt Poolman. Samen met wetenschapsjournalist Arno Schrauwers schreef hij daarom het boek Synthetische biologie: de mens als schepper. “Er is al zoveel gebeurt in de synthetische biologie, het werd tijd om het verhaal een keer samen te vatten en op te schrijven”.
Leven op de tekentafel
In Synthetische biologie praten de auteurs je bij over deze ingrijpende tak van de wetenschap. Niet alleen recent onderzoek en technologische toepassingen komen ter sprake, ook doen ze een stapje terug tot de essentie van synthetische biologie. Wat is ‘leven’, en hoe is het ontstaan? Moet je eerst weten wat ‘leven’ precies inhoudt voordat je nieuw leven kan maken? En is een levend wezen gehouden aan DNA als informatiedragend molecuul?
De auteurs geven toe op veel van deze vragen de antwoorden zelf ook niet te weten. We hebben nou eenmaal een gebrek aan kennis over het leven. Maar betekent dat dat synthetische biologie op een dood spoor zit?
Zeker niet. Dat is één van de opvallende lessen uit het boek: dat we niet weten wat leven is en hoe het is ontstaan, hoeft geen barrière te zijn om nieuw leven te maken. Oké, we weten van veel moleculen en processen in de cel niet hoe ze werken, maar we weten genoeg om aan het bouwen te slaan. Kijk bijvoorbeeld eens naar eiwitten. Hoe die zich precies opvouwen is nog niet helemaal opgehelderd, maar we kunnen wél eiwitten met nieuwe eigenschappen maken, schrijven de auteurs. De stap naar het maken van nieuw leven kunnen we volgens hen dus gewoon zetten.
Bijspijkercursus
Je merkt het misschien al: om een beetje mee te komen in het boek, is het handig als je je basiskennis van biologie, natuurkunde en scheikunde niet al te ver hebt weggestopt. Synthetische biologie is een technisch boek, de onderwerpen zijn pittig, en soms ook een tikje filosofisch. Grote kans dat je tijdens het lezen – als je biologie hebt gehad op school – wat ‘owja momenten’ ervaart. Bijvoorbeeld als alle orgaantjes van een levende cel, of de structuur van een ribosoom worden uitgelegd. Dingen die je ooit geleed hebt, maar die toch aardig weggezakt kunnen zijn.
Maar door de bijspijkercursus in de eerste hoofdstukken, ben je klaargestoomd voor het echte werk: begrijpen wat de mogelijkheden (en moeilijkheden) zijn van synthetische biologie. Dat is natuurlijk waar we op hebben zitten wachten. Een voorproefje? Micro-organismen die bommen ruiken, afvalstoffen opruimen, of biobrandstoffen maken.
Na het lezen van Synthetische biologie, ben je weer helemaal op de hoogte van de stand van zaken rondom de snelgroeiende synthetische biologie. Mocht de discussie dan eindelijk gaan losbarsten, dan kan jij in elk geval meepraten.
Zie ook:
- Dossier ‘Synthetische biologie’ (Kennislink)
- Burger kan profiteren van synthetische biologie (Kennislinkartikel van Ditisbiotechnologie)
- Gastcolumn Het beestje bij de naam noemen (Kennislink)