Afgelopen vrijdag is de Amsterdamse Poldermoskee officieel geopend. Preken zijn in het Nederlands, etnische afkomst doet er niet toe en vrouwen en mannen bidden in dezelfde ruimte. Het moet een plek worden voor een nieuwe generatie moslims, een generatie die zich Nederlands voelt en die zich niet meer thuisvoelt in de ‘heimweemoskeeën’ van hun ouders en grootouders. Het moet ook een plek worden voor debat en dialoog, waar andersdenkenden en niet-moslims welkom zijn. Tenminste, zo presenteren de initiatiefnemers hun Poldermoskee. Het lijkt een boodschap die aanslaat. De media-aandacht voor de oprichting was groot.

Een logische volgende stap

“Eigenlijk had ik dit initiatief al veel eerder verwacht,” zegt Welmoet Boender, antropologe en islamologe. Zij promoveerde onlangs op een onderzoek naar de rol van de imam in Nederlandse moskeeën. Daarvoor bezocht zij jarenlang twee moskeeën en een studentenvereniging, om er zo achter te komen hoe moslims over de functie van de imam denken. “Al jarenlang hoorde je de geluiden dat er een kloof zou zijn tussen de oudere en de nieuwere generatie moslims. Maar je zag niet dat dit werd omgezet in een initiatief van een eigen moskee of islamitisch centrum. In Gent is deze er bijvoorbeeld al sinds 1999.”

Toch moet het belang van de oprichting van Nederlands eerste Poldermoskee volgens Boender niet worden overdreven. De Poldermoskee wordt nu gezien als dé plaats waar een Nederlandse islam zal ontstaan, terwijl daar eerst nooit ruimte voor was. Maar jonge Nederlandse moslims zijn al jarenlang bezig met het ontwikkelen van hun eigen interpretaties van de islam. Zij discussiëren al lang over wat het betekent om een moslim in Europa te zijn, over man/vrouwverhoudingen en over de relaties tussen moslims en niet-moslims. Boender: “Tijdens mijn onderzoek heb ik gemerkt dat al die debatten wel werden gevoerd, maar meer buiten de moskee. Zij werden gevoerd bij studentendebatten en tijdens andere lezingen.” Ook op het internet vinden Nederlandse moslims elkaar om te discussiëren en te debatteren over religie en het dagelijkse leven. Jongeren hebben dus al allerlei (virtuele) ruimtes voor zichzelf gecreëerd. “Een Poldermoskee is een logische volgende stap”, zegt Boender. “Al is het op een gegeven moment ook maar hoe je het noemt. Noem je het een islamitisch centrum, dan ben je veel minder zichtbaar. Noem je het een poldermoskee, wat een hele aantrekkelijke naam is, dan sta je direct midden in het publieke debat.”

Hoge verwachtingen

Al die belangstelling voor de Poldermoskee kon wel eens zijn nadelen hebben. Alle ogen zijn gericht op wat daar nu gaat gebeuren. Zo is er veel (media-)aandacht voor de gezamenlijke gebedsruimte voor mannen en vrouwen. Dit past immers bij het beeld dat de Nederlandse samenleving van een Nederlandse islam heeft. “De Nederlandse samenleving, de media, maar ook onderzoekers en studenten verwachten veel van de Poldermoskee. Maar het is beter om er rustig op te reageren. Je kunt niet vooruitlopen op zaken die zich nog moeten ontwikkelen,” zegt de onderzoekster.

Het probleem is volgens haar dat de Nederlandse samenleving eigenlijk al precies weet hoe die Nederlandse islam er uit moet komen te zien: progressief, liberaal en gematigd. “Er zit elke keer weer een enorm verwachtingspatroon achter de notie van een ‘Nederlandse islam’. Die Nederlandse islam moet aan allerlei voorwaarden voldoen die in feite van tevoren al vastliggen,” waarschuwt Boender. “Maar aan de ontwikkeling van een Nederlandse islam moet een proces voorafgaan. Het moet de tijd krijgen om te kiemen en te groeien. En er moet ruimte zijn voor discussie en het experiment. De uitkomst van zo’n proces is nog lang geen uitgemaakte zaak.” Volgens de islamologe is het belangrijk dat de Poldermoskeegangers écht de ruimte krijgen om hun eigen islam vorm te geven. Het moet alle kanten mogen opgaan, óók als dat niet overeenkomt met wat Nederlandse politici, journalisten en onderzoekers hopen.

Gemeenschapsgevoel

Er zijn ook andere redenen om het enthousiasme over de Poldermoskee wat te temperen. Boender: “Een belangrijk deel van geloof is het gemeenschapsgevoel: het gevoel dat je ergens bijhoort, dat je je thuis voelt en je veilig voelt. Daarvoor hoef je mensen niet persoonlijk te kennen, maar je moet je wel thuis voelen. Als je week in week uit naar dezelfde plaats komt, dan kweek je dat gevoel aan bij jezelf. Ook zoiets moet langzaam groeien. Of de Poldermoskee echt een gemeenschap gaat worden, is nog afwachten.”

Dr. Welmoet Boenders proefschrift heet ‘Imam in Nederland. Opvattingen over zijn religieuze rol in de samenleving.’ Momenteel werkt zij als onderzoeker bij Stichting Oikos en is zij projectmedewerker bij het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling.