Kort nadat de journalist Willem Oltmans was overleden werd in het NRC Handelsblad (oktober 2004) het volgende over hem geschreven:

Ronde woorden

Woorden als oplichters en schurken worden hierboven rond genoemd. De schrijver bedoelt daarmee dat ze niets verhulden van wat Oltmans van zijn ex-vrienden dacht. Dat het woord schurken een rond woord is is hier figuurlijk bedoeld en niet letterlijk.

Deze cirkelvorm ligt dicht bij de de oorspronkelijke betekenis van rond, dat via het Frans van het Latijnse woord rota ‘wiel’ is afgeleid. Van diezelfde basisbetekenis is ook een bijna tegenovergestelde betekenis afgeleid: iemand die in ronde volzinnen spreekt, besteedt zoveel aandacht aan het polijsten van zijn stijl en woordkeus dat aan zijn openhartigheid getwijfeld mag worden. Merkwaardiger wordt het nog als we het woord vierkant erbijhalen, dat in zekere zin het tegenovergestelde is van rond. Want of we nu zeggen dat Oltmans zijn vrienden vierkant uitlachte of ronduit, dat maakt geen verschil. Woorden met een tegenovergestelde oorsprong kunnen dus dezelfde figuurlijke betekenis ontwikkelen.

Kneedbaarheid

Bij de letterlijke betekenis van rond (en van vierkant) zien we een opvallend soort ‘kneedbaarheid’.

Als we het over ronde wielen hebben, bedoelen we wielen met de vorm in a, terwijl een vierkante kamer de vorm in d heeft. De kneedbaarheid wordt zichtbaar als we kamers rond gaan noemen en wielen vierkant. Bij de Nederlandse Spoorwegen wordt sinds enkele jaren in de herfst een vierkante variant van het wiel aangetroffen, die er bij benadering zo uitziet als in c. Ook kamers met de vormen b en c kunnen we met het grootste gemak rond noemen als we ze willen onderscheiden van d. De kneedbaarheid van rond blijkt nog groter te zijn als we het woord als voorzetsel gebruiken: De kinderen dansen rond het kampvuur.[plaatje a] De aarde draait rond de zon.[plaatje b] Er loopt een wal rond de vesting.[plaatje c] Het gezelschap zit rond de tafel. [plaatje d]

Nu valt zelfs het vierkant in d onder de betekenis van rond, als de leden van het gezelschap maar voldoende verspreid zitten aan de verschillende kanten van de tafel. Als ze allemaal aan één kant zitten, kan van rond geen sprake zijn, wel als ze aan drie of vier zijden zitten.

Kortom:

Het woord rond heeft dus niet één enkele betekenis, maar een heel scala aan betekenissen en gebruiksvormen. Als je door een woordenboek bladert, zul je zien dat dit voor heel veel woorden geldt. Dat kan ook haast niet anders, want als elk woord maar één specifieke betekenis zou hebben, dan zou de taal al snel uit zijn voegen barsten.

Meer artikelen over rond:

• De basisbetekenis van rond
• Figuurlijk gebruik van rond
• Taalwetenschap – Radboud Universiteit Nijmegen

Dat is andere taal!

• Jong geleerd…
• Verdwenen taal
• Hoe leer je een tweede taal?
• Nederlands als vreemde taal
• Aan één woord genoeg

zie ook:

• Leuk is anders! (Kennislinkartikel)
• Het voordeel van blingbling (Kennislinkartikel)