De liefde kan als een sprookje zijn: een prins op een paard, een roze wolk en ze leefden nog lang en gelukkig. Maar sommige liefdes zijn onmogelijk. Dan verandert het sprookje in een ware tragedie. Romeo en Julia staan waarschijnlijk bekend als het meest tragische liefdespaar uit de westerse geschiedenis. Maar onmogelijke liefdes heb je overal. Bijvoorbeeld in Pakistan, waar twee jonge mensen, Shaista Almani en Balakhsher Maher, tegen de wil van hun stam in trouwden en daarmee onrust veroorzaakten in het hele land. Een soort Romeo en Julia in Pakistan, maar dan waar gebeurd.

De lerares en het hoofd van de gemeenteraad

‘Shaista Almani, een jonge en mooie lerares, raakte verliefd op Balakhsher Maher, een sterke jongeman, hoofd van de gemeenteraad,’ schrijft Tanya Sheikh, antropologe bij het International Institute for the Study of Islam in the Modern World (ISIM). ‘Het lot van het paar was hoofdpaginanieuws in elke krant in het hele land,’ schrijft ze. De controverses rondom Shaista en Balakhsher beginnen als ze op 1 juni 2003 met elkaar trouwen, tegen de wil van Shaista’s stamoudsten in. Balakhsher hoort namelijk bij de Maher stam en Shaista’s stamoudsten willen niet dat ze buiten de eigen Almani-stam trouwt. De twee geliefden vluchten van het platteland naar Karachi omdat ze vrezen voor hun leven. Omdat Shaista zonder toestemming was getrouwd, kon Shaista worden geregistreerd onder de Hudood Verordening, in 1979 ingevoerd door Generaal Zia-ul-Haq als onderdeel van de islamisering van Pakistan. Volgens de Verordening zou Balakhsher kunnen worden beschuldigd van kidnapping en Shaista van het hebben van een onwettige seksuele relatie. Voor deze bezoedeling van de familie-eer zouden beiden volgens de traditie van karo kari (eerwraak) kunnen worden gedood.

In Karachi vertelt Shaista Almani de pers dat ze als volwassen vrouw het recht heeft om zelf haar huwelijkspartner te kiezen en dat haar en haar familie niets mag worden aangedaan. Inmiddels zijn Shaista’s moeder, zusters en broers door de Almani’s gegijzeld. ‘In een maatschappij waar de officiële wetgeving maar één manier is om conflicten op te lossen, worden gijzeling en geweld (in vele vormen) vaak gebruikt als tactiek om de tegenpartij onder druk te zetten,’ schrijft Sheikh. De antropologe doet onderzoek naar ‘liefdeshuwelijken’ zoals dat van Shaista en Balakhsher. Zij onderzoekt de relaties tussen juridische wetgeving en het publieke debat en kijkt naar de manier waarop het (familie)recht in de dagelijkse praktijk wordt toegepast. Zij heeft zich in de Almani zaak verdiept om te zien hoe in dit bijzondere geval discussies over traditie, sociale normen, politiek, officiële wetgeving en informeel recht bij elkaar komen.

Mocht Shaista zelf haar partner kiezen?

Na Shaista’s oproep via de pers, wordt haar zaak opgepikt door verschillende mensenrechten organisaties die eisen dat de overheid in actie komt. De rechtbank ontfermt zich vervolgens over de zaak. Het hof vraagt alle betrokkenen voor de rechtbank te verschijnen. Dit is een test voor het officiële rechtssysteem, want de stamleden zouden ervoor kunnen kiezen de autoriteit van het hof niet te accepteren en zelf een oplossing te zoeken. De Almani’s en Mahers komen wel opdagen, maar van Shaista en Balakhsher geen enkel spoor. Ook de politie kan ze nergens vinden.

Uiteindelijk komt Balakhsher opdagen, maar alleen om te vertellen dat hij inmiddels onder grote druk van zijn stam van Shaista is gescheiden. Twee weken later verschijnt ook Shaista voor de rechtbank. ‘De media schonken veel aandacht aan Shaista’s gehavende uiterlijk en het feit dat ze niet zonder hulp kon lopen,’ aldus Sheikh. Ze zag er mishandeld uit en zou zelfs geen kopje thee kunnen vasthouden. Het hof verbiedt Shaista’s ouders om haar uit te huwelijken aan iemand anders en staat toe dat ze intussen bij een zus logeert.

Eenmaal bij haar zus aangekomen staat ze voor een dichte deur. ’Shaista’s zwager had een waarschuwing gekregen dat het ernstige gevolgen zou hebben als hij Shaista in huis nam en hij was het huis uit gevlucht,’ schrijft Sheikh. Via een verblijf in het ziekenhuis komt Shaista uiteindelijk terecht in een politiestation. Daar krijgt ze bericht van twee provinciale politici die haar een woning en een baan aanbieden. Politici staan daarna in de rij om hun steun te betuigen en er wordt zelfs gedreigd met opstappen uit de regering als Shaista niet wordt beschermd. President Musharraf bemoeit zich er uiteindelijk mee en draagt de overheid op om alles te doen om Shaista’s veiligheid te garanderen en iedereen op te pakken die haar met de dood bedreigt.

Een happy end…

Twee maanden later komt de uitspraak van de rechter: Shaista en Balakhsher hadden het recht om als vrije burgers van Pakistan te doen en laten wat ze wilden. Zouden Shaista en Balakhsher nu in alle rust en vrede samen kunnen leven? Niet echt: ‘Shaista en Balakhsher vertrokken onder luid gejuich van de menigte naar hun nieuwe huis in de politiewijk. Maar eenmaal daar aangekomen konden ze zich niet vrij bewegen en moest hun woning door een cordon van beveiligingsmensen worden beschermd,’ aldus Sheikh. Het hof heeft besloten dat Shaista en Balakhsher niets verkeerd hebben gedaan, maar of de stam deze uitspraak zal accepteren moet nog maar blijken.

Rellen en verraad

De uitspraak van het hof maakt dan ook geen einde aan de controverse. In Shaista’s regio breken rellen uit tussen verschillende stammen, waaronder de Almani’s en Mahars. De krant bericht het volgende: ‘Zes mensen zijn vermoord en zeven vrouwen en twee kinderen zijn ontvoerd door groepen gewapende mannen van de Mahar, Almani, Korai en andere stammen in een voortdurend conflict over het huwelijk tussen Shaista Almani en Balakhsher dat niet wordt geaccepteerd door de stamleden. De politie heeft 100 mensen van verschillende stammen gearresteerd. De hele regio is in de ban van de spanningen…’ De Mahers en Almani’s lijken Shaista’s huwelijk niet zonder slag of stoot te willen aanvaarden: dat zou leiden tot te veel gezichtsverlies.

Volgens sommigen, echter, is Shaista’s huwelijk niet de ware oorzaak van de rellen. Shaista zou alleen een pion zijn in een spel om politieke en economische macht, gespeeld door verschillende concurrerende stammen. De Lund stam zou achter het conflict tussen de Almani’s en Mahers zitten. Sheikh: ‘Volgens geruchten zouden de Lunds Shaista’s oom hebben betaald om een principieel standpunt in te nemen tegen het huwelijk om zo problemen tussen de twee stammen te veroorzaken. Mahers’ hegemonie in de lokale politiek had jaloezie en spanning veroorzaakt.’ Aan het verhaal van Shaista en Balakhsher worden nu de ingrediënten van verraad en jaloezie toegevoegd.

Een jirga

Shaista en Balakhsher vluchten op 22 juli 2004 uit Pakistan. Zij bleven zich bedreigd voelen. Gelukkig hebben ze zich niet als Romeo en Julia aan een geënsceneerde zelfmoord en ingewikkelde drankjes gewaagd. Maar de spanningen tussen de rivaliserende stammen verdwijnen niet bij het vertrek van het liefdespaar. Om een einde te maken aan het conflict wordt uiteindelijk een traditionele jirga gehouden. Dit is een bijeenkomst van leiders en prominente leden van verschillende stammen waarin wordt onderhandeld over de beste oplossing. De Almani’s en Mahers krijgen elk een boete van 2 miljoen Rs opgelegd. Sindsdien is de rust teruggekeerd. ‘Het was de beslissing van de jirga die vrede in de regio heeft gebracht en dat is in feite een zege van het feodale systeem over de uitspraak van het Hooggerechtshof,’ aldus Sheikh.

Shaista: belichaming van Pakistaanse debatten

Het verhaal van Shaista en Balahksher heeft om een aantal redenen zoveel ophef kunnen veroorzaken. De strijd om politieke macht tussen de Mahers en de andere stammen in Zuid-Pakistan speelde een belangrijke rol. Er viel immers politiek gewin te halen bij een confrontatie van de Mahers met hun vijanden. Het hoog ‘Romeo-en-Julia gehalte’ van het verhaal maakte Shaista’s zaak heel aantrekkelijk voor de pers (net als voor dit Valentijns dossier). ‘Hun verhaal – vol sensatie, geweld, geheimzinnigheid, gijzeling en wraak – werd zo verteld dat het de aandacht van het publiek zou trekken,’ schrijft Sheikh. Dat Shaista vervolgens veel publieke steun kreeg, leidde ertoe dat een aantal politici zich graag presenteerde als Shaista’s beschermheer. Niet alleen politici eigenden zich Shaista’s verhaal toe. Ook NGO’s maakten dankbaar gebruik van het dramatische verhaal om hun eigen strijd tegen eerwraak en vrouwenonderdrukking kracht bij te zetten.

Tanya Sheikh constateert dan ook dat Shaista Almani de belichaming is van allerlei debatten in de Pakistaanse samenleving. Haar verhaal gaat over meer dan een verboden liefde: het gaat over het recht van de vrouw om zelf haar partner te kiezen, over de traditie van eerwraak, over de normen van gezinsvorming en over de macht van het officiële recht versus het traditionele recht. Haar verhaal speelt zelfs een rol in een grotere discussie over moraliteit in het hedendaagse Pakistan. De maatschappelijke veranderingen gaan snel en er heerst volgens Sheikh onzekerheid over de normen die in de Pakistaanse samenleving gelden. Westers-georiënteerde NGO’s, de moderne natiestaat met zijn officiële rechtssysteem en de stam met zijn traditionele wetten hebben allemaal andere ideeën over de regels waaraan de samenleving zou moeten voldoen. Sheikh meent dan ook dat het verhaal van Shaista Almani en Balakhsher Maher ‘het hart raakt van de zoektocht van een snel veranderende samenleving naar zijn identiteit.’ De liefde tussen Shaista en Balakhsher legt niet alleen de kloof tussen twee stammen maar ook de strijd tussen een modern en traditioneel Pakistan bloot.

Bron:

Tanya Sheikh. ‘Love Marriages’ Revisited, the Shaista Almani case. Onderzoek gepresenteerd tijdens ISIM PhD seminar (14-11-06).

Tanya Sheikh is antropologe bij het International Institute for the Study of Islam in the Modern World (ISIM). Zij doet onderzoek naar de juridische besluitvorming en het publieke debat rondom ‘liefdeshuwelijken’ in Pakistan.