Tot op heden was niemand erin geslaagd om bewegende rivierbochten en zandbanken te laten ontstaan. Utrechtse onderzoekers zijn daar nu wel in geslaagd. Dit is van belang omdat de opgedane kennis nu toegepast kan worden in de natuur zelf om te voorkomen dat natuurgebieden dichtgroeien met bos. Deze week presenteren ze hierover op een groot aardwetenschappelijk congres in San Francisco van de American Geophysical Union.

Het verrassende resultaat van de Utrechtse experimenten is dat enkel de instroom zich moet verplaatsen om het hele rivierlandschap dynamisch te laten worden. “Dat wil zeggen dat er nieuw land ontstaat (zandbanken, sedimentatie op de overstromingsvlakte) en ander land verdwijnt (door oeverafslag),” legt Maarten Kleinhans uit aan Kennislink. “Bochten die zich verplaatsen slaan hun oevers af, met daarop de planten en bomen. Die bomen kunnen dus niet verder groeien en elders in de rivier ontstaan kale zandbanken. Zodoende moet de vegetatie opnieuw beginnen met ontwikkelen en groeit het niet dicht met bos.”

Utrechtse zandbak waarin de ontwikkeling van een rivier wordt nagebootst.

Universiteit Utrecht

Zandbak

Het ontstaan van een rivierlandschap is nagebootst in het Eurotanklaboratorium van de faculteit Geowetenschappen. De Eurotank is een flauw hellende zandbak van 6,5 bij 11 meter waarin een robot met een laser en digitale camera’s heel nauwkeurig het oppervlak meet. Door water door deze zandbak te laten stromen worden echte rivieren nagebootst.

In het zand is alfalfa en rucola geplant om een rivierlandschap met vegetatie te creëren, alhoewel deze planten niet specifiek bij de rivier leven. “We willen niet specifiek soorten hebben die in de natuur in rivieren voorkomen want die zijn veel te groot (een wilg in een zandbak werkt niet). We willen soorten die het algemene gedrag van vegetatie nabootsen, namelijk weerstand bieden aan de stroming van water (de stengels) en weerstand bieden aan de afslag van oevers (wortels),” vertelt Kleinhans. In de zandbak is nu voor het eerst het natuurlijke proces nagebootst van afslag van rivieroevers en vorming van zandbanken.

Belangrijk voor ontwerp landschap

Het blijkt dat door alleen asl de instroomrichting te verplaatsen, de hele rivier gaat meanderen. Deze uitkomst heeft consequenties voor het ontwerp van natuurgebieden langs de grote rivieren en het opnieuw laten meanderen van beken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Slingebeek tussen Ruurlo en Groenlo. Voor dergelijke natuurgebieden is een hoge dynamiek van het beeklandschap belangrijk om te voorkomen dat het volgroeit met bos. Deze dynamiek kan bijvoorbeeld worden aangebracht door bovenstrooms regelmatig langs één van de oevers een zandbank in de beek te storten. De resultaten van het onderzoek zijn nog niet officieel gepubliceerd, maar dat volgt nog. “We zijn nog aan het schrijven voor peer-reviewed journals,” zo meldt Kleinhans.

Zie ook:

• Samenvatting van de resultaten (Technisch Engels)
• Leuk én veilig aan de rivier wonen (Kennislinkartikel)
• Bodemtransport in rivieren (Kennislinkartikel van NWT)
• Engels kanaal ooit Europese superrivier (Kennislinknieuws van NWO)
• Samenspel aardbeving, -verschuiving en rivier (Kennislinknieuws)
• Erosie rivier gelijk aan gletsjer (Kennislinknieuws)