Quizcomputer Watson doet mee aan tv-show

In de categorie ‘Tweeletterwoorden’: ‘De naam van dit dier bestaat uit de knuffel en het kusje onderaan een brief’. Binnen een fractie van een seconde drukt een van de Jeopardy!-kandidaten op de knop om vervolgens het juiste antwoord te geven. “Wat is een ‘ox’?”¹ De andere twee kandidaten van de populaire Amerikaanse spelshow hebben het nakijken. Bij de volgende opgave maken zij opnieuw kans om als eerste de juiste vraag bij de gegeven beschrijving te geven. Bij dit spel draait het niet om de antwoorden, maar om de vragen. De vraag is het antwoord.

Winnaars van Jeopardy! staan in hoog aanzien in Amerika. Zij hebben aangetoond te beschikken over encyclopedische kennis en kunnen deze ook nog eens onder grote tijdsdruk inzetten. De spelshow is in Amerika al sinds 1964 op de buis. Dagelijks kijken er zo’n 9 miljoen Amerikanen naar. Dit is hét programma, moet IBM gedacht hebben, om onze nieuwste technieken weer eens flink in de spotlight te zetten.

Speciale zoekmachine

In 1997 was het Deep Blue waarmee IBM alle kranten haalde. Deze schaakcomputer speelde zo goed dat hij won van Garri Kasparov, op dat moment een van de beste schakers ter wereld. Niemand had gedacht dat een computer hiertoe in staat zou zijn. Het leverde IBM veel aanzien en media-aandacht op, maar veel rijker werden ze niet van Deep Blue. De markt voor schaakcomputers – of de techniek die erachter schuilgaat – is nu eenmaal niet bepaald groot. IBM hoopt dat het komend najaar anders zal lopen. Hun computer Watson zal als kandidaat meespelen in Jeopardy! En nadat hij – hopelijk – de wereld versteld heeft doen staan, zal de IBM-kassa flink rinkelen. Er is immers veel vraag naar goede zoekmachines.

Watson is een zogeheten vraag-antwoordsysteem, een speciaal soort zoekmachine. Hij geeft je niet, zoals Google, een lijst met documenten waarin je het juiste antwoord wellicht kunt vinden. In plaats daarvan probeert hij direct het juiste antwoord op je zoekvraag te vinden. In het geval van Jeopardy! zal hij dus op basis van de aanwijzing die de presentator geeft de juiste vraag proberen af te leiden.

Net als de levende kandidaten mag Watson tijdens het spel geen gebruik maken van internet. In plaats daarvan gaat hij op zijn harde schijf op zoek naar het juiste antwoord. Op deze harde schijf staan tientallen miljoenen documenten opgeslagen. Dit zijn niet alleen woordenboeken en encyclopedieën, maar ook romans, toneelstukken, de bijbel en vele andere naslagwerken.

Associaties

Wetenschappers zijn al jaren bezig met de ontwikkeling van computers die op feitelijke vragen antwoord kunnen geven. Tot nu toe met weinig succes, met name doordat menselijke taal zo ingewikkeld is voor een computer. Daarnaast is het een onmogelijke taak gebleken om alle feiten van de wereld met al haar onderlinge verbanden in kaart te brengen. Een systeem was dus nooit compleet. De laatste jaren proberen onderzoekers een andere aanpak die betere resultaten lijkt te boeken. Met de statistische methode berekent de computer nu welke woorden waarschijnlijk met elkaar te maken hebben. De kans is groot dat woorden die vaak in elkaars buurt voorkomen aan elkaar gerelateerd zijn.

Ook Watson maakt gebruik van deze statistische methode. Hij is zo’n duizend keer sneller dan de gemiddelde computer en beschikt over een gigantisch geheugen, waardoor hij duizenden berekeningen tegelijkertijd kan uitvoeren. Deze berekeningen leveren honderden mogelijke antwoorden op die geclassificeerd worden tot een top 5. Alleen als Watson zeker genoeg is van zijn nummer 1-antwoord drukt hij op de knop en gaat hij voor de punten.

De Nijmeegse Suzan Verberne is afgelopen voorjaar gepromoveerd op haar onderzoek naar antwoordsystemen. Het systeem dat zij ontwikkelde is een combinatie van de ‘oude’ regelgebaseerde methode en de ‘nieuwe’ statistische methode. Haar promotor Lou Boves denkt dat een dergelijke combinatie het beste systeem op zal leveren. “Alleen met regels zal het nooit werken. Daarvoor is er in taal teveel mogelijk wat nooit allemaal beschreven kan worden”, aldus Boves. “Maar de statistiek kan wel geholpen worden door regels, door bijvoorbeeld de meest-belovende eenheden te gebruiken, zoals het onderwerp en het lijdend voorwerp in de zoekvraag.”

Zenuwen

Of Watson een reëele kans maakt om te winnen valt nog te bezien. Toen IBM drie jaar terug begon met de ontwikkeling van Watson, verloor hun beste systeem nog van alle eerdere winnaars van Jeopardy! In 2008 bevond Watson zich al tussen de beste winnaars aller tijden, maar tegen Ken Jennings, de beste speler ooit, maakte hij nog altijd geen schijn van kans. Wie Jeopardy! als tegenspeler voor Watson kiest is nog onbekend, maar aangezien Jennings niet met de media mag spreken, kan Watson het waarschijnlijk nog knap moeilijk gaan krijgen.

Hoe kan het dat een supercomputer van een mens kan verliezen? Ten eerste op snelheid. Kandidaten mogen pas reageren als de presentator de gehele aanwijzing heeft voorgelezen –- gemiddeld na zo’n 7 seconden. Mensen denken vliegensvlug, maar een normale computer kan uren over een dergelijke berekening doen. Watson mag dan razendsnel zijn, maar korte aanwijzingen zullen toch een probleem voor hem zijn. Daarnaast zal ook het type aanwijzing bepalen of Watson er mee uit de voeten kan. Met name cryptische hints zijn voor een computer erg moeilijk te doorgronden. Ook woordgrapjes zullen om dezelfde reden erg lastig zijn. Watson hoeft zich daarentegen geen zorgen te maken om zenuwen.

IBM heeft Watson onder leiding van David Ferrucci in drie jaar ontwikkeld. Watson zal niet achter de desk voor de Jeopardy!-kandidaten passen; hij neemt een hele kamer aan servers in beslag.

Lotto-uitslag

Of Watson nu zal winnen of verliezen, IBM maakt het niet zo heel veel uit. Zij denken dat ze sowieso goede sier zullen maken met de prestaties van hun machine. Binnen twee jaar verwachten ze een commerciële versie van Watson op de markt te kunnen brengen die overal kan worden ingezet waar onder grote tijdsdruk beslissingen genomen moeten worden op basis van grote hoeveelheden data. Dit kan bijvoorbeeld op de beurs zijn, maar ook bij een helpdesk, een advocatenkantoor of zelfs in een ziekenhuis. De commerciële Watson zal in het begin nog een paar miljoen dollar kosten, maar IBM voorspelt dat hij over 15 jaar op elke laptop zal draaien.

Niet iedereen is even enthousiast over Watson als IBM. Critici wijzen erop dat de vraag-antwoordmachine geen afspiegeling is van de menselijke geest en dat zijn beslissingen dus ook niet te vertrouwen zijn. Menselijke kennis bestaat uit meer dan woorden alleen, dus het kan volgens hen heel gevaarlijk zijn als we onze economie of gezondheid aan de handen van zo’n computer toevertrouwen. Daarnaast zal Watson alleen antwoord kunnen geven op vragen over objectieve feiten. Hij zal niet de Lotto-uitslag kunnen voorspellen of een oplossing voor de problemen in het Midden-Oosten kunnen aandragen.

Ook de Nijmeegse hoogleraar Lou Boves vraagt zich af hoeveel betekenis in tekst alleen schuilgaat. “Hoeveel kun je leren door alleen maar teksten te lezen, dus zonder fysieke ervaringen?” vraagt hij zich af. “Jeopardy! zou wel eens een toepassing kunnen zijn waar je weinig fysieke ervaring voor nodig hebt, omdat het grotendeels over triviale feitenkennis gaat.”

Ondertussen oefent Watson onvermoeibaar door tegen menselijke tegenspelers in een nagebouwde Jeopardy!-studio in een IBM-kantoor. Slechts weinigen kunnen van hem winnen. En elke keer dat de computer nieuwe documenten gevoerd wordt, speelt hij weer een beetje beter. Het zal dus spannend worden dit najaar. Zal Watson op televisie als winnaar uit de bus zal komen? De media-aandacht heeft IBM in elk geval al binnen.

¹ Onderaan brieven en mails staan soms x-en en o’s, die respectievelijk staan voor kusjes en knuffels. Samen vormen ze het Engelse woord voor ‘os’.

Lees ook:

• Het slimme zoeksysteem geeft antwoord
• Waarom is ‘waarom’ moeilijk voor computers?
• Hoe de computer woordbetekenis leert

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/zoekmachine.atom", “max”=>"5", “detail”=>"normaal"}