CryoSat ging kort na zijn lancering verloren door een mankement van de draagraket. ESA besloot in februari 2006 dat de missie belangrijk genoeg was om een tweede versie van CryoSat te bouwen. Meer weten? Zie de onderstaande nieuwsberichten.

De verwachtingen bij de ESA zijn hooggespannen. Met de lancering van de ijssatelliet CryoSat wordt een nieuwe stap gezet in het klimaatonderzoek op de Noordpool. Het is voor het eerst mogelijk om vanuit de ruimte de dikte van het poolijs tot op de centimeter nauwkeurig te meten. CryoSat is daarvoor uitgerust met een radarsysteem. “De radar zendt signalen uit die worden teruggekaatst door het ijs”, legt ingenieur Evert Attema, aardobservatiedeskundige bij de ESA, uit. “We kunnen precies vaststellen wanneer het signaal is uitgezonden en op welk moment het terugkomt. Vervolgens wordt met behulp van een hele serie berekeningen de exacte afstand tussen satelliet en ijsoppervlak bepaald. De reistijd van het signaal, dat de afstand aflegt met de snelheid van het licht, wordt bijvoorbeeld beïnvloed door de baan van de satelliet en de samenstelling van de atmosfeer.”

Drijfijs

Deze radartechniek werkt uitstekend boven landijs, maar het ijs in de Noordelijke IJszee drijft. En radarsignalen kunnen niet tot in zeewater doordringen. Daarom stuurt de CryoSat twee signalen naar beneden. Het ene meet tot de bovenkant van het ijs, het andere de afstand tot het wateroppervlak. Tien procent van de ijsberg steekt boven het water uit, dus met een simpele rekensom is de totale afmeting van de ijsberg te bepalen. Ondanks de vele berekeningen die nodig zijn, is de foutmarge volgens Attema gering.

Sneeuwmetingen

Ter voorkoming van meetfouten heeft de ESA voorafgaand aan de missie onderzoek laten doen op de Noordpool. De expeditie PoleTrack 2005, onder leiding van de Nederlandse poolreiziger Marc Cornelissen, voerde begin dit jaar in opdracht van de Europese ruimtevaartorganisatie sneeuwmetingen uit. Want om de ijsdiktes nauwkeurig te kunnen meten, moesten de onderzoekers eerst het effect weten van een dik pak sneeuw op het ijs. “Ik vergelijk het altijd met een ijsklontje in een glas whisky”, zegt Attema. “Een ijsblokje blijft drijven, maar als je er een schijfje citroen op legt, zakt het een beetje dieper de whisky in. Datzelfde effect heeft sneeuw. De ijsschots komt dieper in zee te liggen en dat beïnvloedt de radarmetingen.”

Gevoelige indicator

Drie jaar lang worden de gegevens van de CryoSat verzameld en vergeleken. De ESA hoopt dat de geavanceerde ijssatelliet het broodnodige bewijs levert dat de hoeveelheid ijs op de Noordpool afneemt, en in welk tempo dat gebeurt. “De gegevens geven een beeld van de komende drie jaar”, vertelt Attema. “Gegevens uit het verleden gebruiken we niet als referentiemateriaal, omdat we niet weten wat zich toen heeft afgespeeld.”

De ESA-onderzoeker realiseert zich dat er veel op het spel staat. “Deze metingen geven heel precies aan of de veranderingen in het poolgebied geleidelijk gaan, of explosief veranderen. In het laatste geval moeten we heel snel maatregelen nemen. Hogere dijken bouwen, of naar het Alpengebied verhuizen. Maar wanneer de afname van de ijshoeveelheid wel meevalt, kunnen we ons met andere zaken bezighouden.”

Smeltende ijskap

Dat er op de Noordpool iets aan de hand is, staat vast. Het blijkt onder meer uit observaties van de Envisat, de Environmental Satellite van de ESA, die sinds 2002 de hele aarde bestudeert en fotografeert. Uit de beelden blijkt dat ijsmassa op de Noordpool kleiner wordt. Nog vorige week publiceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een nieuw rapport over de afnemende ijsmassa’s. Volgens de onderzoekers bedroeg de hoeveelheid ijs op de Noordpool in september van dit jaar 5,3 miljoen vierkante kilometer. Tussen 1978 en 2000 was dit gemiddeld 7 miljoen vierkante kilometer.

Maatregelen

Het lijkt eerder nodig nu actie te ondernemen, in plaats van nog een satelliet de ruimte in te sturen. Zeker als de uitkomsten pas over drie jaar beschikbaar zijn. Maar Attema is geen voorstander van overhaaste maatregelen: “Als we eisen stellen aan luchtvervuiling of de uitstoot van CO2, dan moeten die zijn gebaseerd op een exact getal en niet op indrukken. Daar hebben we deze satelliet voor nodig. Als zou blijken dat de ontwikkelingen op de Noordpool sneller gaan dan we dachten, legt dat een tijdbom onder ons klimaat. Dat klopt. Maar het is nooit te laat om maatregelen te nemen, zolang we maar weten welke.”