Vorige week debatteerde de Tweede Kamer over nanotechnologie. Over de kansen konden de politici kort zijn: Nederlandse nanowetenschappers scoren goed en bedrijven als Philips en DSM zijn al volop met nanotechnologie bezig. En daarnaast: wie is er nu tegen nieuwe geneesmiddelen of alternatieven voor dierproeven? Maar hoe het kabinet om moet gaan met mogelijke risico’s is een vraag die lastiger te beantwoorden is.
In de weken voor het debat heb ik het probleem aan de Tweede Kamerleden voorgelegd. Sommige nanodeeltjes zouden een gevaar op kunnen leveren voor de gezondheid, maar het duurt nog wel even voordat wetenschappers harde uitspraken kunnen doen over de risico’s. De meest voor de hand liggende oplossing is dan om het gebruik van nanomaterialen te gaan registreren. Dan kun je verdachte nanodeeltjes in ieder geval goed in de gaten houden. Maar hoe regel je dat?
In de voorbereidingen was mij één ding duidelijk geworden: zonder politieke druk komt die registratie er niet. In 2009 had de Tweede Kamer al gevraagd om bedrijven te verplichten het gebruik van nanomaterialen te melden. Het toenmalige kabinet heeft gezegd dit op Europees niveau te willen regelen, maar dat Europese register is er nog steeds niet. De politiek is nu echt aan zet: moet er alsnog een nationale meldingsplicht komen of regelen we het liever op Europees niveau?
De Tweede Kamerleden laten tijdens het debat in ieder geval geen misverstand bestaan over hun ongenoegen. Sharon Dijksma (PvdA) trekt de conclusie dat de politiek met een kluitje in het riet is gestuurd. Waarom dat getreuzel met het register? Volgens staatssecretaris Joop Atsma (ministerie van Infrastructuur en Milieu) is het afspreken van een definitie het struikelblok. Als bedrijven moeten gaan melden welke nanomaterialen ze gebruiken, moet je eerst precies vaststellen wat je met de term ‘nanomateriaal’ bedoelt.
Niet zo moeilijk zou je zeggen, want de nanoschaal ligt toch vast? Wetenschappers hanteren al jaren een definitie: nanomaterialen zijn ‘nano’ als ze hun eigenschappen ontlenen aan vormen en afmetingen tussen de één en honderd nanometer. Helaas ken ik het probleem maar al te goed. Deze definitie is niet bedacht met als doel om risico’s te kunnen meten. Toxicologen zijn juist nog druk bezig om het verband tussen afmetingen en risico’s te onderzoeken. En dus krijg je – waar je de grens ook trekt – direct discussie. Moeten deeltjes van 105 nanometer niet worden geregistreerd? En losse moleculen van iets meer dan een nanometer wel? Wat betekent dat eigenlijk aan administratieve lasten voor het bedrijfsleven?
Gerda Verburg (CDA) stelt vast dat de Verenigde Staten een definitie van de Amerikaanse Food and Drug Administration hanteert. “Kunnen wij die ook niet gewoon gebruiken?” Volgens Atsma moet je dan nog steeds in Europa zevenentwintig lidstaten op één lijn krijgen. Tja, zo komen we nergens, oordelen de Tweede Kamerleden. Kees Verhoeven (D66) merkt op dat er mogelijk aan de bezwaren uit het bedrijfsleven tegemoet kan worden gekomen als een onafhankelijke partij, zoals het RIVM, het register beheert. Maar het kabinet is nog altijd niet voor een nationaal register en vindt de VVD aan haar zijde. “We willen een gelijk speelveld voor het bedrijfsleven”, stelt Afke Schaart (VVD), “en dus geen nationale meldingsplicht.”
Gelukkig zit er wel beweging in Europa, meldt Atsma. Frankrijk heeft al aangekondigd een nationale meldingsplicht in te voeren. In reactie daarop hebben een aantal andere landen, waaronder Nederland, elkaar gevonden in de wil om het Europese proces te bespoedigen. Het debat in de Tweede Kamer eindigt dan ook met de toezegging dat het kabinet de Nederlandse strategie in Europa op papier zal zetten. Ik hoop dat het helpt, want terwijl wetenschappers elke dag nieuwe vondsten doen op de vierkante nanometer, moet de politiek echte meters maken om de registratie van nanomaterialen te regelen. Gebeurt dat niet, dan kan een enkel incident het vertrouwen in de hele nanotechnologie ondermijnen.
Zie ook:
- Pak de risico’s van nanomaterialen eindelijk eens aan! (Opinie-artikel Bart Walhout en Rinie van Est op de Volkskrantwebsite)
- Onzekerheid over risico’s (webspecial Rathenau Instituut)
- Dossier nanotechnologie
- Nanotechnologie – zegen of vloek?