Pluto is een dwergplaneet

Na meer dan 70 jaar bakkeleien – is Pluto wel of geen planeet – is het pleit beslist. Pluto, in 1930 ontdekt door de Amerikaan Clyde Tombaugh, is volgens de IAU geen echte, maar een dwergplaneet. Die nieuwe categorie heeft de organisatie in haar slotverklaring van 24 augustus ingevoerd om ijsmassa’s als Pluto en zijn soortgenoten in onder te brengen. Met de titel dwergplaneet wordt Pluto nog onderscheiden van de duizenden planetoïden die tussen Mars en Jupiter rondcirkelen.

Echte planeten zijn voortaan alleen de grote massa’s Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. Om een planeet te heten moet een hemellichaam nu aan de volgende eisen voldoen:

• rond een ster draaien (daardoor vallen manen af, die draaien rond een planeet)
• rond zijn getrokken door de eigen zwaartekracht (daardoor vallen de duizenden vreemdgevormde planetoïden af)
• zijn omgeving hebben schoongeveegd van klein puin (het criterium waar Pluto, slechts een van de massa’s in de verre Kuipergordel, niet aan voldoet)

De beslissing om nog maar acht planeten te erkennen was niet unaniem; niemand die dat ook verwachtte, want de bijeengekomen sterrenkundigen waren tot op het bot verdeeld over de kwestie. Pluto is dan ook een buitenbeentje in het zonnestelsel. De ijsklomp staat op bijna zes miljard kilometer van de zon staat en is maar 2300 kilometer breed. Daarmee is hij kleiner dan een aantal manen rond andere planeten, waaronder onze eigen Maan. Geen wonder dat de titel planeet voor de dwerg wat vreemd aandeed.

Kuipergordel

Planeet of niet, Pluto kon lange tijd wél onbetwist de titel ‘Koning van de Kuipergordel’ voeren. Die band van ijsmassa’s buiten de baan van Neptunus zit vol met plutino’s, Pluto’s kleine broertjes en zusjes. Astronoom Mike Brown van Caltech heeft zich gespecialiseerd in het opsporen van Kuipergordel-objecten, zoals ze heten. In de loop der jaren vonden Brown en zijn vakgenoten ijsmassa’s in de gordel die niet veel kleiner zijn dan Pluto. Sedna, Quaoar en EL61 zijn er maar een paar van en bij elke vondst werd de vraag gesteld: is dit een planeet of niet?

De vondst van 2003 UB313 in 2005 dreef de kwestie op de spits: met die verre ijsklomp had Brown eindelijk een grotere ijsklomp dan Pluto gevonden. Waarom was Pluto wél en ‘Xena’, zoals Brown’s team de ijsmassa gekscherend noemde, géén planeet? Zonder fatsoenlijke definitie van planeet was er echter geen harde test om te bepalen wat wel en wat geen planeet mocht heten. Rond getrokken door zijn eigen zwaartekracht, het grootste voorwerp in zijn omloopbaan, zwaarder dan Pluto, een omlooptijd onder de 200 jaar? Op de IAU-bijeenkomst werd dagen geschaafd aan de definitie. Uiteindelijk besloten de deelnemers op 24 augustus de lijn te trekken bij de gasreus Neptunus. Acht planeten rond de zon, geen negen: dat wordt nog wennen.