Plotseling een 50 meter diep gat in de grond

In de Duitse plaats Nordhausen ontstond vrijdagavond plotseling een gat in de grond, met een diameter van 30 meter, en een diepte tussen de 40 en 50 meter. “De exacte oorzaak is onbekend”, schreven de meeste kranten en websites. Maar zo heel bijzonder is een zinkgat in deze regio nu ook weer niet.

22 februari 2016

Zinkgaten ontstaan in gebieden waar oplosbaar gesteente in de ondergrond zit, zoals bijvoorbeeld kalk, zout of gips. Dit materiaal lost op in het grondwater dat langs breukvlakken of barsten in de grond door de bodem stroomt (in het geval van kalk omdat het water licht zuur is), en wordt vervolgens met het water afgevoerd. Op deze manier vormt zich in de loop der tijd een holte in de ondergrond – een grot eigenlijk, maar dan zonder ingang.

In het Duitse Nordhausen ontstond op vrijdag 19 februari een zinkgat in de grond — Het zinkgat, tussen twee onbewoonde gebouwen, waarvan delen mee de diepte in werden gesleurd. Er vielen geen slachtoffers.
Vincent Eisfeld, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

Op het moment dat het dak van de grot te dun is geworden om het gewicht van de bovenliggende gesteentelaag of bodem nog te kunnen dragen, stort te boel in. Soms is een plotselinge toename van het gewicht boven de ondergrondse grot de aanleiding voor de instorting, bijvoorbeeld na een hevige regenbui.

En in Nederland?

Ook in Nederland zijn plekken met oplosbaar gesteente in de bodem. Zo zit er kalk in Limburg en Winterswijk, en zout in Twente. Omdat het om relatief kleine hoeveelheden gaat, is de kans op zinkgaten hier echter gering.

Gips

In de regio waar Nordhausen ligt, bestaat de ondergrond deels uit lagen anhydriet (CaSO₄) en gips (CaSO₄ en H₂O). Het zijn afzettingen uit de tijd dat het gebied zich nog op de bodem van de zee bevond, in het Zechstein, zo’n 240 miljoen jaar geleden. Water zoekt zich een weg door de barsten en breuken in het gesteente. Hierdoor is in de loop der tijd een ondergronds waterafvoersysteem ontstaan. Gips lost makkelijk op: een liter water kan twee gram gips opnemen. Het water voert het gips vervolgens af.

Bron in het karstgebied in Zuid-Harz, Teufelsloch, nabij Nordhausen. Het water is wit van het opgeloste gips. — Bron in karstgebied, dicht bij Nordhausen. Het water is wit van het opgeloste gips.
Freak-Line-Community, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

De wisselwerking tussen gips en water zorgt voor een prachtig landschap. Even ten noorden van Nordhausen, aan de zuidrand van het Harzgebergte, loopt het ‘Karstwandelpad’. Het leidt de wandelaar langs allerlei verschijningsvormen van opgelost gesteente – inclusief een paar veel oudere zinkgaten, en bronnen waar de ondergrondse, met gips verzadigde waterstroompjes aan het oppervlak komen.

De exacte oorzaak van het zinkgat van vrijdag mag dan onbekend zijn, aan aanknopingspunten is bepaald geen gebrek.

Bronnen:

Ronald van Balen, hoogleraar kwartairgeologie van Nederland, Vrije Universiteit Amsterdam & TNO Geologische Dienst Nederland
Die Karstlandschaft des Landkreises Nordhausen

Filmpje van (deels) instortende gebouwen in Nordhausen