Ebola is een klein draadvormig virus, dat koorts met hevige bloedingen veroorzaakt. Het is tussen mensen overdraagbaar via lichaamssappen en door de lucht. Sinds de ontdekking van het virus in 1976 in Soedan en de Democratische Republiek Congo, zijn er een dikke duizend mensen besmet geraakt. Zo’n negentig procent van alle besmette patiënten overlijdt als gevolg van een shock. Daarmee is ebola – op HIV (de veroorzaker van aids) na – de dodelijkste ziekteverwekker die we kennen.
Een werkend vaccin voor mensen tegen ebola is er echter niet. Ook al zijn er maar enkele ziektegevallen per jaar, wetenschappers proberen al tientallen jaren een vaccin te maken om de ziekte de kop in te kunnen drukken. Een plotselinge uitbraak van het dodelijke virus – van natuurlijke oorsprong of door bioterrorisme – is te gevaarlijk om risico’s te nemen.
Vaccinatie
Als lichaamsvreemde stoffen – zoals bacteriën en virussen – ons lichaam binnendringen, reageren de antilichamen van ons afweersysteem door eraan te binden en de indringers onschadelijk te maken. Maar bij ziektes als ebola gaat het ziekteverloop te snel om een goede afweerreactie op gang te laten komen. Een vaccin is dan bedoeld om die specifieke afweerreactie te prikkelen en daarmee op voorhand al op de ziekte voorbereid te zijn. Een vaccin bestaat vaak uit verzwakte of gedode (delen van) ziekteverwekkers die een afweerreactie opwekken om de indringers te bestrijden en te ‘onthouden’ hoe ze eruit zagen. Bij een volgende besmetting kan je afweersysteem daardoor de ziekteverwekker snel herkennen en vernietigen.
Vaccin in de vriezer
Er zijn een paar potentiële vaccins die muizen tegen ebola beschermen. Omdat zulke muizenvaccins vaak bestaan uit genetisch gemodificeerde levende virussen, zijn ze maar een paar maanden te bewaren: daarna raken ze beschadigd en verliezen ze hun werkzaamheid.
Maar vaak kan het jaren duren voordat het ebolavirus ergens ter wereld – waarschijnlijk in Afrika – weer de kop opsteekt.
Amerikaanse wetenschappers van het Biodesign Institute van de Arizona State universiteit, hebben daar nu onder leiding van prof. dr. Charles Arntzen iets op gevonden. Zij laten tabaksplanten een ebolavaccin voor hen produceren, zo beschreven zij deze week in het tijdschrift PNAS.
Virussen bestrijden met planten
Arntzen en zijn team ontwierpen een vaccin door het gen voor een viruseiwit te koppelen aan het gen voor een antilichaam tegen dit eiwit. Zo’n combinatie van viruseiwit en antilichaam is makkelijk herkenbaar voor het afweersysteem, en spoort ons lichaam aan de infectie af te weren.
De genen voor dit synthetische eiwit stopten ze in het genoom van tabaksplanten, wat de bladeren van de plant omtoverden in kleine vaccinfabriekjes. Na twee weken had de plant genoeg vaccin gemaakt om muizen mee te behandelen.
Die muizen waren besmet met een muizenvariant van het ebolavirus; van de menselijke vorm gaan ze namelijk niet dood. Het klinkt wreed, maar je weet of het vaccin werkt door gewoon te tellen hoeveel beestjes er overleven. En dat bleek tachtig procent, ongeveer hetzelfde percentage als bereikt werd met al bestaande muizenvaccins. Maar nu komt de bonus: het synthetische plantvaccin kan gedroogd of ingevroren worden, waardoor het jaren op de plank kan liggen, wachtend op een ebola-uitbraak.
Bioterrorisme
Als blijkt dat het vaccin in mensen werkt, zullen er volgens Arntzen geen vaccinatieprogramma’s opgezet worden om grote aantallen mensen preventief te beschermen tegen ebola, zoals gebeurt bij griep. Daarvoor komt de ziekte te weinig voor.
Het idee is om een kleine hoeveelheid van het vaccin op te slaan en achter de hand te houden voor nieuwe ebola-uitbraken. Mocht dat gebeuren, dan kunnen mensen in het getroffen gebied snel gevaccineerd worden om doden te voorkomen.
De laatste grotere uitbraak was nog niet zo lang geleden, in 2009 in de Democratische Republiek Congo: tweeëndertig mensen raakten besmet van wie er vijftien overleden. Maar het is voor de Amerikanen ook een stukje eigenbelang: ze willen een vaccin hebben voor het geval bioterroristen van plan zijn het ebolavirus los te laten op Amerikaanse soldaten of burgers.
In de toekomst kunnen tabaksplanten misschien ook andere vaccins gaan maken, bijvoorbeeld tegen ziekteverwekkers die hepatitis C of dengue veroorzaken. Maar eerst gaan Arntzen en zijn team hun vaccin testen op een versie van het ebolavirus die meer lijkt op de variant die mensen infecteert.
Bron:
- Waranyoo Phoolcharoen e.a. A nonreplicating subunit vaccine protects mice against lethal Ebola virus challenge Proceedings of the National Academy of Sciences, online publicatie 5 december 2011
Lees meer over het ebolavirus op Kennislink:
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/ebola.atom", “max”=>"7", “detail”=>"minder"}