Pictische stenen worden gevonden in Schotland. Ze zijn versierd met gegraveerde symbolen en zijn afkomstig uit de zesde tot en met de negende eeuw. Al jaren breken onderzoekers zich het hoofd over de vraag wat deze symbolen betekenen. En nog steeds is niet helemaal duidelijk wat er achter de tekens schuilgaat. Wel denken Britse onderzoekers nu bewijs te hebben gevonden dat de symbolen deel uitmaken van een echt schrijfsysteem, vergelijkbaar met het hiërogliefenschrift.

De stammen van de Picten leefden van ongeveer 300 tot 843 in Schotland en werden geregeerd door koningen. Het meeste over deze stammen is bekend door archeologische vondsten en door geschriften van volkeren die met de Picten in aanraking kwamen, zoals de Romeinen, de Angelsaksen en de Ieren. Zelf lieten de Picten geen geschriften na. Althans, dat is wat men lange tijd dacht. De Pictische stenen zouden immers geen echt schrift bevatten.

De Romeinen gaven de stammen die zij aantroffen in Schotland de naam Picten vanwege hun (blauwe) tagoeages. Picti betekent ‘geverfden’. De eerste vermelding van deze naam is uit 297 na Christus. De foto is afkomstig van de film Centurion, die verhaalt over de strijd tussen de Romeinen en de Picten.

Symbolen of taal

Er zijn slechts een paar honderd overgebleven Pictische stenen. Op sommige stenen zijn symbolen gekerfd als reliëf. Ook zijn er veel christelijke motieven zoals een kruis te vinden op de stenen. Onderzoekers hebben zich lang afgevraagd wat die symbolen precies betekenen. Van recenter datum is de vraag of het gaat om louter symbolen of dat we te maken hebben met echte teksten die een heel eigen taalsysteem onthullen. Deze discussie is niet uniek. Ook het schrift op de kleitabletten uit de Indusbeschaving dat 4000 jaar geleden gebruikt werd in Zuid-Azië, is een niet-ontcijferd schrift waarvan onbekend is of het gaat om louter symbolen of taal. Het probleem met dit soort schrift is dat er slechts fragmenten van zijn overgeleverd. Dat maakt het lastig voor onderzoekers een systematiek te ontdekken.

Wiskundige formule

Een team van Britse taalkundigen, onder leiding van professor Rob Lee van de universiteit in Exeter (Zuid-Engeland), berekende met een wiskundige formule hoe willekeurig of onwillekeurig de Pictische symbolen zijn geordend. Daarbij werd de dataset van Pictische symbolen vergeleken met datasets van andere geschreven talen, zoals Egyptische hiërogliefen, Chinese en Latijnse teksten. De Pictische symbolen lieten overeenkomsten zien met teksten die gebaseerd zijn op gesproken taal.

Bron: Wikipedia

De uitkomsten staan gepubliceerd in een recent gepubliceerd artikel in de Proceedings of the Royal Society. “Het is buitengewoon onwaarschijnlijk dat de volgorde van de symbolen op de Pictische stenen willekeurig is”, schrijven de onderzoekers daar. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat het louter symbolen zijn. De redenering is als volgt. Als de symbolen willekeurig waren opgeschreven, zou het onwaarschijnlijk zijn dat ze deel uitmaken van een echt taalsysteem. Elk taalsysteem is gebaseerd op regels. Als er een duidelijke orde bestaat in de opeenvolging van de symbolen, wijst dit op geschreven taal.

Toch is er ook kritiek op het onderzoek. De Franse taalkundige Arnoud Fournet sprak zijn twijfels uit bij de BBC: “Het grensgebied tussen schrijven en tekenen is een stuk grijzer dan dit onderzoek doet voorkomen”, zegt hij. De Britse onderzoekers houden voet bij stuk. Bovendien menen zij bewijs te hebben gevonden dat de symbolen overeenkomen met woorden. Omdat er ook stenen zijn gevonden met slechts één symbool, is het onaannemelijk dat de symbolen overeenkomen met lettergrepen.

Steen van Rosetta

“De ontdekking dat het Pictisch een schrift is waarin de symbolen hoogst waarschijnlijk corresponderen met woorden, biedt compleet nieuwe mogelijkheden voor historici en taalkundigen om de wereld van de Picten te onderzoeken”, aldus de onderzoekers. Voorlopig is de code van het Pictisch nog niet gekraakt. Paul Bouissac van de universiteit van Toronto (Canada), die ook achter de onderzoekers staat, zegt er het volgende over in Discovery News: “We moeten nu nog wachten op de ontdekking van een Schotse versie van de Steen van Rosetta, welke de sleutel vormde tot de ontcijfering van de Egyptische hiërogliefen. Dit gebeurt misschien ooit maar misschien ook nooit.”