Paddenstoelen zijn door de eeuwen heen geassocieerd met religie en vruchtbaarheidsrites. Dat zij in een enkele nacht tevoorschijn kunnen komen, sprak sterk tot de verbeelding, evenals hun vormen die grote overeenkomsten vertonen met mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Daarnaast, en niet onbelangrijk, produceren bepaalde paddenstoelen hallucinogene stoffen die religieuze ervaringen kunnen oproepen. Sinds de jaren 60 van de vorige eeuw is de relatie tussen godsdienst en paddenstoelen een populair onderwerp, waarbij het moeilijk is om feit en fictie te onderscheiden.
Vliegenzwam
In veel oude godsdiensten speelt de onsterfelijkheid van goden en mensen een belangrijke rol. Goddelijkheid en daarmee onsterfelijkheid werd verkregen door het eten van het godenvoedsel, soma genoemd. Het eten van soma wordt ook in verband gebracht met het in contact komen met goddelijkheid of met godheid op zich. De Amerikaans schrijver Wasson die de historische en sociologisch impact van schimmels bestudeerde, kwam in zijn boek Soma, the divine mushroom of immortality in 1968 tot de conclusie dat het godenvoedsel de vliegenzwam was.
Vliegenzwammen werden en worden in Noord Europa en Azië gebruikt door priesters, zoals de sjamanen in Siberië, vanwege hun hallucinerende werking. De psychoactieve stof in de vliegenzwam is muscimol. Net als het slaapmiddel benzodiazepine bindt het aan de receptor gabaa die overal in de hersenen voorkomt en betrokken is bij het natuurlijke ontspanningssysteem. Verder veroorzaakt muscimol euforie en visuele en auditieve vervormingen en daarmee nieuwe inzichten. Echter, in de vliegenzwam komen ook andere stoffen voor zoals iboteenzuur en muscarine die tal van onaangename effecten hebben zoals misselijkheid, overgeven, verwarring en vergeetachtigheid.
Kaalkopjes
Priesters van indianenvolken in Midden-Amerika gebruikten kaalkopjes zoals Psilocybe mexicana en Psilocybe cubensis om een bemiddelende rol tussen de mens en hogere machten te vervullen. Ook hier komt de wijsheid via een trance dat veroorzaakt wordt door de werkzame stof psilocine die voorkomt in deze paddo’s. Deze stof bindt aan de 5-ht2A- en 5-ht1A-serotoninereceptoren in de hersenen. Het beoogde effect is een eufoor gevoel gecombineerd met hallucinaties. Bij lagere dosering worden felle kleuren, bewegende meetkundige figuren en een aaneenschakeling van fantastische levendige beelden waargenomen. Bij hogere doseringen kunnen de hallucinaties een sterke religieuze ervaring oproepen, wat ook middels wetenschappelijk onderzoek is aangetoond.
Verborgen paddenstoelencultus
De Engelse wetenschapper John Allegro beschreef in zijn boek ‘De Heilige Paddenstoel en het Kruis’ dat het christendom afkomstig zou zijn van een paddenstoelencultus. De vliegenzwam zou de penis in de moederschoot representeren en daarmee de voortplanting. In het vroege christendom zou God synoniem zijn geweest aan vruchtbaarheid en het eten van de paddenstoel zou de mens tot God brengen. Nergens in de bijbel worden paddenstoelen direct benoemd maar volgens Allegro zouden er overal cryptische verwijzingen naar de heilige paddenstoel staan. De basis van zijn betoog is gebaseerd op het herleiden van de oorsprong van de Griekse en Hebreeuwse woorden van de Bijbel naar de Sumerische taal; de oudst bekende geschreven taal. Allegro komt in zijn boek tot de conclusie dat veel gebruikte woorden terugverwijzen naar Sumerische woorden die paddenstoel of vliegenzwam betekenen.
Een paar van de vele voorbeelden. In Mattheüs 16 vers 18 wordt verwoord hoe Petrus de rots is waarop de kerk zal worden gebouwd. In de visie van Allegro zou Petrus niet rots betekenen, maar magische paddenstoel. De paddenstoel zou de basis zijn waarop de kerk gebouwd zou worden en zou de sleutel zijn tot het Rijk der Hemelen door het geven van magische religieuze belevingen. Een ander voorbeeld betreft Marcus 3 vers 17 waar Johannes en Jacobus zonen van de donder worden genoemd; een benaming die ook aan paddenstoelen wordt gegeven.
Boom van de Kennis van Goed en Kwaad
De relatie tussen de paddenstoel en het christendom wordt verder uitgebouwd door Allegro middels de bewering dat de heilige paddenstoel wordt weergegeven als representatie van de Boom van de Kennis van Goed en Kwaad. Een voorbeeld hiervan zou te vinden zijn in een twaalfde-eeuwse kerk in Plaincourault nabij Poitiers. In de kerk bevindt zich een muurschildering waarin Adam en Eva te zien zijn nabij een boom die zou bestaan uit een aantal paddenstoelen.
Andere voorbeelden zou men kunnen vinden in de crypte van de kathedraal van Sint Savin, behorend tot het Unesco wereldgoed, en op een oud schilderij in de Marienkirche in Lübeck. Volgens bepaalde bronnen zou een afbeelding van Adam en Eva nabij een paddenstoel ook te vinden zijn op een duizend jaar oude bronzen deur in de kathedraal van Hildesheim. Maar wie daadwerkelijk gaat kijken raakt niet snel overtuigd. Zo vindt men in de kerk te Hildesheim een afbeelding van Zaccheus de tollenaar in de vijgenboom. Deze vijgenboom lijkt sprekend op de eerder genoemde boom van de Kennis van Goed en Kwaad op de bronzen deur, wat de bewering ontzenuwt.
Onomstreden is de beschrijving van schimmels in het Oude Testament in relatie tot onreine huizen. In Leviticus 14 vers 33-53 wordt geïnstrueerd hoe om te gaan met een beschimmelde woning met als ultieme maatregel de afbraak van het gehele huis.