In 2003 werden in Zuid-Italië menselijke voetstappen ontdekt in de inmiddels versteende (gelithificeerde) as van de vulkaan Roccamonfina. Nieuwe dateringen wijzen uit dat ze 345.000 jaar oud zijn en daarmee de oudst gedateerde menselijke voetstappen ooit. Mogelijk waren deze mensen op de vlucht voor een uitbarsting van de vulkaan.

Voetstappen

De voetstappen gaan zowel over relatief vlak gebied als over de steile helling van de vulkaan en tonen duidelijk aan dat de – minimaal drie – betrokken personen rechtop liepen. Er zijn ook diverse plaatsen waar ze met hun handen de grond aanraakten. Omdat de voetstappen staan in wat nu verhard gesteente is, zijn ze in de volksmond ‘Het spoor van de duivel’ genoemd.

Eerdere schatting

Al direct werd gedacht dat de voetstappen zeer oud moesten zijn. Schattingen liepen destijds in 2003 uiteen van 385.000 tot 325.000 jaar. Dat werd vooral gedaan op basis van een speculatieve correlatie met de uitbarsting die leidde tot de vorming van een caldera waarbij ook het gesteente ‘bruine leuciettuf’ werd gevormd. Deze leuciettuf is inmiddels sterk verweerd en daarom niet langer geschikt voor radiometrische ouderdomsbepalingen. Destijds werden radiometrische ouderdomsbepalingen uitgevoerd met de K/Ar-methode, een methode die niet betrouwbaar bleek volgens de onderzoekers die de leuciettuf nu gedateerd hebben.

Nieuwe datering

Bij het nieuwe onderzoek zijn uit de tuf enkele onverweerde leucietkristallen geïsoleerd, die radiometrisch gedateerd zijn met de Argon/Argon (⁴⁰Ar/³⁹Ar) methode. Daarbij bleek dat de kristallen uit de aslaag 345.000 jaar oud zijn (met een mogelijke afwijking van 6000 jaar). Dit ligt dus niet alleen binnen de spreiding van de oorspronkelijke schattingen, maar bevestigt ook dat ‘het spoor van de duivel’ de oudste menselijke voetstappen die ooit gedateerd zijn. Op basis van deze ouderdom is het waarschijnlijk dat ze afkomstig zijn van een voorvader ( Homo heidelbergensis) van de moderne mens. Die domineerde namelijk destijds in Europa.

Vlucht voor vulkaan?

Overigens kan het eerdere idee worden herzien dat de mensen die de voetafdrukken achterlieten op de vlucht waren voor de uitbarsting. Er zijn nu namelijk afdrukken gevonden in twee tegenovergestelde richtingen. Dat betekent dat de voetafdrukken iets ouder moeten zijn dan de leuciettuf. Het is immers niet waarschijnlijk dat de mensen in de richting van de uitbarsting liepen. Anderzijds kan niet geheel worden uitgesloten dat men probeerde om nog snel even terug te keren om achtergelaten voorwerpen te redden. De as moet echter snel na de uitbarsting verhard zijn, zodat de voetstappen niet veel jonger kunnen zijn dan de as.

Referentie:

Scaillet et al., 2008. Oldest human footprints dated by Ar/Ar. Earth and Planetary Science Letters 275: 320-325.

De foto met het bovenaanzicht van de indrukken is welwillend ter beschikking gesteld door Stéphane Scaillet, Laboratoire des Sciences du Climat et de l’Environnement, CEA-CNRS-UVSQ, Gif sur Yvette (Frankrijk). De foto van de sporen op de steilwand werd al eerder ter beschikking gesteld door Paolo Mietto.