Ouderen blijken televisie te kijken op een manier die bij hen past. Voor de één betekent dit enthousiast genieten van een gezellig avondje televisiekijken, terwijl de ander kritisch is over televisie en maar een paar geschikte programma’s kijkt. Dit blijkt uit onderzoek van communicatiewetenschapper Margot van der Goot. Volgende week presenteert zij het artikel ‘Televisiekijken in het leven van ouderen: selectie en compensatie’ bij het jaarlijkse Etmaal van de Communicatiewetenschap, dat deze keer wordt georganiseerd door de Radboud Universiteit Nijmegen.

“Ouderen kijken gemiddeld iets meer televisie dan andere leeftijdsgroepen”, zegt Van der Goot. “Daaruit is het beeld ontstaan dat ouderen televisiekijken als vervanging van dingen die wegvallen. Het stereotype beeld, ook in de wetenschap, is dat ouderen niet meer werken, een slechte gezondheid hebben en hun sociale contacten afnemen en dat ze daarom veel voor de tv zitten.” Maar dat beeld is veel te negatief, stelt de promovenda. Om de wereld achter de cijfers te ontdekken, sprak zij in diepte-interviews met drieëntachtig 65-plussers. Zo wilde ze erachter komen hoe ouderen het televisiekijken zelf beleven.

De hele middag tennis kijken

“Ouderen hebben allerlei activiteiten en daarbinnen is TV-kijken een van de dingen die ze leuk vinden.” Sommige ouderen zien televisiekijken vooral als een sociale activiteit. Ze vinden het gezellig om bijvoorbeeld samen met hun partner voor de buis te zitten en over programma’s na te praten. Anderen benadrukken dat ze voor de buis zitten om de inhoud, bijvoorbeeld omdat ze geïnteresseerd zijn in actualiteiten, koken of muziek. Zo interviewde Van der Goot een 77-jarige weduwe, een enthousiaste tennis- en voetbalfan. “Deze vrouw was zo fanatiek dat ze soms de kamer uit moest omdat de spanning van de wedstrijd haar teveel werd.” Ze kijkt sport omdat ze dat leuk en betekenisvol vindt, niet om de dag te vullen.

Gelukkige compenseerders

Van der Goot ontkent niet dat er ouderen zijn die de televisie gebruiken om een gemis op te vullen. Zij sprak met genoeg mensen die televisiekijken omdat ze sociale contacten missen of zo’n slechte gezondheid hebben dat ze weinig anders meer kunnen. Maar zelfs als ouderen compenseren, hebben ze daar uiteenlopende gevoelens over, zo blijkt uit het onderzoek. Sommige ouderen voelen zich depressief en eenzaam. Vlak na het verlies van een geliefde zeggen weduwen en weduwnaren uit het onderzoek bijvoorbeeld veel televisie te kijken om de dagen en nachten door te komen. Maar andere ouderen vervangen de dingen die ze vroeger wel konden, bijvoorbeeld live om zes uur ’s ochtends vogels kijken, met het kijken naar natuurdocumentaires. Ook daar kunnen ze van genieten.

Compenseerders zijn trouwens niet automatisch veelkijkers, wil de onderzoekster benadrukken. Het aantal uren dat een oudere TV kijkt, zegt niets over de beleving. “Voor de een is de hele dag televisiekijken gewoon gezellig en interessant, terwijl de ander over een paar uurtjes voor de buis denkt: ‘Ik kan niets anders en daarom zit ik maar voor de TV’.”

Programmamakers: pas op

Hoe ouderen over televisiekijken denken en voelen, verschilt dus nogal. Volgens Van der Goot zouden programmamakers daar rekening mee moeten houden. “Het is belangrijk om te weten dat het ouderenpubliek, meer nog dan het jongerenpubliek, heel divers is.” Denken dat ouderen bijvoorbeeld alleen geïnteresseerd zijn in het verleden, is een misvatting. Sommige ouderen zijn erg gecharmeerd van nostalgie-programma’s (zoals bijvoorbeeld TV Toppers van de inmiddels overleden Jos Brink of Het tv-moment van…) omdat de televisiebeelden goede oude herinneringen ophalen. Maar andere ouderen zijn volgens de onderzoekster juist beledigd als programmamakers zouden denken dat ze alleen maar dingen van vroeger zouden willen zien. “Als programmamaker moet je proberen bij die verschillende behoeftes aan te sluiten.”

Emotioneel van leed op TV

Het lijkt erop dat ouderen in hun kijkgedrag en televisiebeleving eigenlijk helemaal niet zo veel verschillen van de rest van Nederland. “Het is inderdaad niet zo dat ouderen televisie opeens heel anders gaan gebruiken dan jongere kijkers”, zegt Van der Goot. Toch ziet ze relevante verschillen. Zo houden ouderen van hersengymnastiek: spelletjes en televisiequizzen worden gezien als medicijn tegen vergeetachtigheid.

Ook het gevoelsleven van ouderen kan anders zijn. “Sommige ouderen zeggen zelf dat ze naarmate ze ouder worden, heftiger reageren op bepaalde beelden. Daarom vermijden ze dingen waar ze te emotioneel van worden, bijvoorbeeld beelden van oorlog, ellende en leed waar kinderen bij betrokken zijn.” Volgens de onderzoekster kan het ook gaan om emotionele televisieprogramma’s zoals Het Familiediner of Spoorloos. “Daarvan zeggen sommige ouderen dat die veel te dichtbij komen. Dat willen ze zichzelf niet aandoen. Er zijn natuurlijk ook genoeg ouderen die deze programma’s wel kijken. Toch denk ik dat er iets interessants aan de hand is met de emotionele ontwikkeling van ouderen. Dat moet nog verder onderzocht worden.”

Drs. Margot van der Goot promoveert op 22 april aan de Radboud Universiteit op onderzoek naar ouderen en televisiekijken. Het Etmaal van de Communicatiewetenschappen 2009 wordt op 12 en 13 februari in Nijmegen gehouden. Op het Etmaal presenteren Nederlandse en Vlaamse communicatiewetenschappers hun onderzoek.