Met de toenemende vergrijzing doen ouderen een steeds groter beroep op de gezondheidszorg. Sommige ouderen hebben speciale medische zorg nodig. Mevr. dr. A.M. Lagaay is hoofd van de sectie gerontologie en geriatrie van het LUMC. “Het is niet de leeftijd die van een iemand een geriatrische patiënt maakt”, aldus Lagaay. “Het gaat om een combinatie van factoren. De fysieke en geestelijke gesteldheid spelen een rol, maar ook de thuissituatie is van belang.”
“Het typische aan een geriatrische patiënt is dat deze naast veel verschillende aandoeningen vaak thuis een probleem heeft met de zorg voor zichzelf. De patiënt kan na een ziekenhuisopname thuis niet voor zichzelf zorgen en loopt het risico gehospitaliseerd te raken. Als bijvoorbeeld de buurvrouw die altijd boodschappen doet verhuist kunnen er problemen ontstaan.”
Hoogleraar gerontologie prof. dr. D.L. Knook, aanvullend: "Er zijn patiënten van tegen de negentig die misschien wel een gezondheidsprobleem hebben, maar verder goed functioneren. Dat is geen patiënt voor de geriatrie. Een oudere patiënt in een goede conditie gaat naar een “gewone” specialist of afdeling."
Welke patiënt hoort dan wel in de geriatrie thuis? Knook: “Een groot aantal ouderen heeft verschillende aandoeningen tegelijk. Deze hebben vaak invloed op elkaar. Als daar ook nog eens sociale problemen of psychische aandoeningen als een depressie of dementie bijkomen, komt de geriatrie in beeld. Dit specialisme heeft de taak het overzicht van de verschillende (medische) problemen te verkrijgen.”
Een ander typisch probleem voor oudere patiënten is dat ze een ander medicatiebeleid vragen. Knook: “Oudere patiënten gebruiken vaak verschillende medicijnen. Maar deze geneesmiddelen zijn over het algemeen niet getest op ouderen. Op zich is dit niet verrassend, want het feit dat ouderen vaak tegelijkertijd verschillende middelen slikken, bemoeilijkt geneesmiddelenonderzoek. Soms weet je niet welke interacties er tussen geneesmiddelen optreden en of een medicijn nog wel veilig en effectief is bij ouderen. Dit is allemaal nog niet goed uitgezocht.” Lagaay beaamt dit. “In de toekomst hopen we onderzoek te kunnen doen naar medicijngebruik bij ouderen en interactie van medicijnen in deze bevolkingsgroep.”
“Bij de opname van geriatrische patiënten in het ziekenhuis is voorzichtigheid geboden”, aldus Knook: “En als je besluit geriatrische patiënten wel op te nemen, moet je opletten dat ze bij ontslag thuis hulp hebben, of in een verpleeghuis terecht kunnen. Vaak zijn de echtgenoten overleden en bij een 86-jarige zijn de kinderen inmiddels ook al 60 jaar. Kunnen zij dan nog voor vader of moeder zorgen? De wachtlijsten van de thuiszorg zijn lang, en het gevaar bestaat dat mensen noodgedwongen steeds langer in het ziekenhuis blijven.”
Lagaay: "We moeten als academisch ziekenhuis vooral topzorg leveren. Als iemand een heup heeft gebroken en daarnaast verward en ondervoed is, kun je je afvragen of dit onder topklinische zorg valt. Naast de bestaande polikliniek Geriatrie en de Geheugenpoli krijgen we binnenkort een “mini-afdeling Geriatrie, voor korte opnames ter analyse van complexe geriatrische problemen.”
“Het LUMC heeft niet de intentie om binnen de muren van het ziekenhuis de zorg voor de geriatrische patiënt op zich te nemen, maar wel om veel kennis aan te bieden. De sectie geriatrie en gerontologie van het LUMC is een tevens een regionaal centrum. Huis- en verpleeghuisartsen kunnen zonodig onze hulp inroepen. Deze samenwerking, in een sterk geriatrisch netwerk loopt al jaren en groeit nog steeds.”
Lagaay zou het liefst zien dat het hele ziekenhuis geriatrisch ingesteld is. “In het ideale geval houden alle afdelingen en alle medewerkers rekening met de specifieke problemen van oude mensen. De behandeling van oudere dan wel geriatrische patiënten vraagt een bepaalde instelling. Een oude mevrouw met evenwichtsproblemen kun je niet vragen of ze zich even uit wil kleden en daarna op de tafel wil klimmen. Kleine kinderen kunnen dat ook niet, maar daar houdt wel iedereen ook rekening mee.”
“Bij de sectie Geriatrie proberen we alle afspraken zo te organiseren dat de patiënten op één dag alle nodige onderzoeken kunnen ondergaan. Geriatrische patiënten hebben ook vaak een langere medische voorgeschiedenis. Daarom trekken we meer tijd voor ze uit. Speciaal op de patiënt toegesneden zorg zou in een ideale situatie voor alle patiënten moeten gelden”, aldus Lagaay.
“In het LUMC zouden we graag een huiskamerproject willen starten. Je moet niet vergeten dat veel ouderen afhankelijk zijn van de hulp van anderen. De in plastic verpakte kaas krijgen ze niet open. Vaak zie je dat hun gebit nog in de la ligt of dat ze hun bril niet op hebben. In een huiskamerproject zouden ze bezigheidstherapie krijgen en kunnen ze oefenen om zoveel mogelijk voor zichzelf zorgen. Als mensen overdag actief zijn, slapen ze ’s nachts beter.”
Lagaay: “Geriatrie hoort thuis in de opleidingen van verpleegkundigen en artsen. Iedere arts, behalve dan misschien de kinderarts, krijgt te maken met ouderen.” Leiden was een van de eerste universiteiten met geriatrie in het curriculum. “Ook in het nieuwe curriculum zal veel tijd besteed worden aan geriatrie onderwijs. Voor de Boerhaavecursussen die we op dit gebied organiseren is de interesse groot. De cursussen voor gerontologie en geriatrie zijn altijd vol. Dit zijn zowel cursussen voor medici als verpleegkundigen. Ook voor verpleegkundigen is het belangrijk dat zij zich bewust zijn van het feit dat ouderen specifieke problemen hebben. Er is een verpleegkundig consulent voor de geriatrie, die gevraagd kan worden mee te denken bij eventuele problemen. Voor de specifieke geriatrische aspecten zullen we in de geneeskunde in zijn geheel in de toekomst meer oog moeten hebben”, aldus Lagaay.
De kosten van vergrijzing
De kosten in de gezondheidszorg stijgen momenteel zonder rekening te houden met inflatie met ongeveer 2.4 procent per jaar. Eén procent hiervan komt voor rekening van de bevolkingsgroei en de vergrijzing. De vergrijzing bepaalt het leeuwendeel van deze ene procent. Voor klinische en poliklinische zorg veroorzaakt het een jaarlijkse kostenstijging van 600 miljoen gulden. De gezondheidzorg voor ouderen boven de 65 bedraagt nu al 24 miljard gulden per jaar.
Dat ouderen een steeds groter deel van de kosten van de gezondheidszorg bepalen heeft een aantal oorzaken. Gerontoloog prof. dr. D.L. Knook: "Het effect van de naoorlogse geboortegolf begint nu merkbaar te worden. Bovendien is de gemiddelde levensverwachting hoger. En ouderen zoeken tegenwoordig vaker hulp bij een arts, in de hoop dat er een remedie voor hun aandoening is. Vroeger accepteerde men de gebreken omdat men dag dat dat “hoorde” bij de oude dag."
“De steeds groter wordende geneesmiddelenconsumptie draagt ook bij aan de kostenstijging. Nu al komt 40 procent van het medicijngebruik voor rekening van het 65-plus deel van de bevolking. Bovendien hebben veel ouderen chronische ziekten. Met de hogere levensverwachting is de looptijd van de ziekte langer, waardoor vaker een beroep op de gezondheidszorg gedaan wordt en langer medicijnen geslikt worden. Aandoeningen die door de vergrijzing steeds vaker voorkomen zijn bijvoorbeeld gewrichtsproblemen, ouderdomsdiabetes, depressie, botontkalking en de ziekte van Alzheimer”, aldus Knook.