Waarschijnlijk zijn ze veel slimmer dan mensen. Deze meesters van camouflage zwemmen nu nog steeds in de oceanen rond. Tot de klasse van de cephalopoden (inktvissen) behoren uitgestorven groepen zoals de onderklasse van de ammonieten en de orde van de belemnieten. De laatste groep is spectaculair in het nieuws gekomen in het oktobernummer van het gerenommeerde wetenschapstijdschrift Geology.
Japan
Een Japans/Duits onderzoeksteam onder leiding van Yasuhiro Iba bericht over enkele nieuwe belemnieten uit Japan. Die belemnieten zijn behoorlijk oud, want ze komen uit de jongste Jura, zo’n 200 miljoen jaar geleden. Ze zijn daarmee ongeveer even oud als de tot nu toe oudste echte belemnieten uit Europa. Pas vanaf 180 miljoen jaar geleden kwamen ze wereldwijd voor via een verspreiding vanuit Europa volgens een eerdere theorie. Die theorie kan nu echter de prullenbak in: de Japanse vondst vertelt ons dat belemnieten al 200 miljoen jaar geleden een wijde verspreiding hadden.
Zo vind je belemnieten meestal: alleen met het rostrum bewaard. In Nederland zijn ze zo te vinden in de Zuid-Limburgse steengroeven.
Mark A. Wilson
Wat zijn belemnieten?
De belemnieten waren inktvisachtigen die in de oceaan zwommen tot rond de Krijt-Paleogeen grens, zo’n 66 miljoen jaar geleden. Ze zijn heel makkelijk te herkennen als fossiel. Wat je vindt, lijkt op een pijlpunt, maar heet het rostrum. Dit rostrum zat binnenin de belemniet en bood tegengewicht aan de luchtkamers. De tienarmige dieren joegen onder meer op vissen en werden gegeten door ichthyosaurussen. Nederland heeft haar eigen cephalopodenwerkgroep, een onderdeel van de Nederlandse Geologische Vereniging (NGV). Deze groep bracht begin 2012 een boek uit over de in Nederland gevonden fossiele cephalopoden, waaronder belemnieten.
Chinese belemnieten
Uit een hernieuwde analyse van de literatuur blijkt bovendien dat een bepaalde groep belemnieten uit China uit de Late Trias-periode komt, de periode vóór de Jura. Het blijkt namelijk dat ammonieten, die vaak precies kunnen vertellen hoe oud een bepaalde gesteentelaag is, tezamen met deze Chinese belemnieten gevonden zijn. En dus kon de leeftijd nauwkeurig bepaald worden. Een nieuwe soort uit Japan, Sichuanobelus utatsuensis, behoort ook tot dezelfde groep belemnieten.
Belemnieten zijn dus nu ineens 33 miljoen jaar ouder. Dat betekent dat er zeker nog soorten in de tussenliggende periode te vinden zijn. Ook is nu duidelijk dat de belemnieten de eind-Trias massa-extinctie hebben overleefd.
De Late Trias en inktvissen
Net zoals de belemnieten ontstonden ook andere inktvissengroepen in de Late Trias. Voorbeelden zijn de nu uitgestorven Phragmoteuthida en een groep binnen de achtarmige vampyropoden. De Late Trias was dus een belangrijke periode voor de ontwikkeling van de inktvissen. Net zoals voor veel andere diergroepen is er nog veel te ontdekken in de Trias.
Bron:
- Iba et al., ‘Belemnites originated in the Triassic—A new look at an old group’, Geology 40 (2012) 911-914.
Zie ook:
- Prehistorische inktvissen beten van zich af (Kennislinknieuws)
- Bizarre voortplanting bij diepzee-inktvissen (Kennislinknieuws van RuG)
- Voorvader inktvis ontdekt (Wetenschap24)