Oplaaiende komeet Holmes

Terwijl een normale komeet zachtjes uitdooft als hij van de zon afreist, besloot 17P/Holmes om eind oktober een flinke show te starten. Holmes staat nu tweeënhalf keer zo ver van de zon als de aarde en werd in een paar uur tijd bijna een miljoen keer helderder. Gas spuit de komeet uit en de gaswolk om de komeetkern ( coma) is ondertussen groter dan reuzenplaneet Jupiter. Daardoor wordt steeds meer zonlicht teruggekaatst naar de aarde.

Sterrenkundigen werden compleet verrast door de lichtshow en proberen nu te ontdekken waarom de komeet ineens gas begon te spuien. ‘Holmes produceert nu meer gas dan de beroemde komeet van Halley in 1986’, vertelt komeetexpert dr. Dennis Bodewits van NASA’s Goddard Spaceflight Center: ‘er is hier iets geks aan de hand’.

Sneeuwlijn

Ons zonnestelsel kent duizenden kometen. De klompen ijsgruis draaien in langgerekte ellipsbanen rond de zon. Normaal worden ze pas zichtbaar als ze opwarmen door het zonlicht. Het komeetijs verandert in gas en spuit in een lange staart weg van de zon. Meegesleurd stof en de gaswolk om de komeetkern maken de komeet samen zichtbaar als een bewegende ster aan de hemel. Staartvorming en uitgassen gebeuren alleen als de komeet genoeg zonlicht binnenkrijgt. Vanaf zo’n vier keer de afstand tussen de zon en de aarde – de sneeuwlijn – stopt de uitgassing en dooft een komeet uit. Holmes is op weg naar de buitendelen van het zonnestelsel en nadert de sneeuwlijn. Maar de eigenwijze ijsklomp wordt juist nog steeds helderder.

Volgens Bodewits zijn er twee mogelijke verklaringen voor het vreemde gedrag van Holmes: ‘Oftewel de komeet is geraakt door een asteroïde of er heeft een soort gasexplosie plaatsgevonden in het binnenste van de komeet.’ Qua plaats zou de inslagtheorie kunnen kloppen: Holmes trok bij de start van zijn opleving door de asteroïdengordel, een ring van duizenden grote en kleine rotsblokken die tussen Mars en Jupiter om de zon draaien.

Gaswolk

Wat er ook gebeurt is, komeet Holmes is erdoor wakker geschud. Op telescoopopnames is een vreemd gevormde gaswolk uit twee delen te zien. Dat wijst erop dat het materiaal van de oorspronkelijke uitbarsting een soort halo om de komeet heeft gevormd. Binnen de halo is nog steeds een felle v-vormige gasjet te zien. Infraroodwaarnemingen met de Keck-telescoop op Hawaii laten zien dat de uitbarsting nog steeds doorgaat.

‘Het ziet ernaar uit dat de komeet is gaan uitgassen’, zegt Bodewits. Dat proces, waarbij de komeet gas de ruimte inspuit, is voor sterrenkundigen nog steeds een raadsel. Tot een paar jaar geleden was de theorie dat het gas voornamelijk vrijkwam uit ijslagen aan het oppervlak. NASA’s ruimtesonde Deep Impact liet in 2005 zien dat komeetoppervlakken veel te weinig ijs bevatten om de uitgassing te verklaren. Het gas moet dieper uit de komeet komen.

Afgepelde komeet

Verder onderzoek van komeet Holmes kan misschien uitwijzen waar vrijkomend komeetgas precies ontstaat. ‘Bijna elke telescoop ter wereld is ondertussen gebruikt om Holmes waar te nemen’, vertelt Bodewits, zelf gespecialiseerd in röntgenwaarnemingen aan kometen. In een telegram van de internationale astronomische unie vertellen andere experts over hun waarnemingen: ze denken dat een complete laag van de komeet is afgepeld en ontploft. Op metingen van het Observatoire de Paris zijn zelfs stofsporen te zien, misschien getrokken door wegvliegende brokstukken van Holmes’ buitenlaag. Spannende tijden dus voor komeetexperts. Bodewits: ‘het is sowiezo al kometentijd: eerder dit jaar zagen we komeet McNaught, nu Holmes, straks in januari 8P/Tuttle. Het kan niet op!’