Eierstokkanker is een ware sluipmoordenaar. De ziekte verloopt lang zonder klachten en is daarom vaak al in een vergevorderd stadium als de diagnose gesteld wordt. Behandeling bestaat meestal uit een operatie – waarbij een chirurg zoveel mogelijk tumorweefsel verwijdert – gevolgd door chemotherapie.

Tumorweefsel verwijderen klinkt makkelijker dan het is. Tijdens de operatie kan een chirurg met het blote oog soms nauwelijks onderscheid maken tussen gezond weefsel en stukjes van de tumor. Om te bepalen waar hij moet snijden maakt de arts daarom gebruik van foto’s en scans die voor de operatie van zijn patiënt gemaakt zijn. Maar die aanpak heeft tot gevolg dat er af en toe tumorweefsel blijft zitten, waardoor de kanker terug kan komen.

Een kwart millimeter

90 tot 95% van de kwaadaardige tumoren in de eierstokken brengt een receptor voor folaat (een vorm van foliumzuur) verhoogd tot expressie. Gezonde cellen doen dat niet. Chirurg Gooitzen van Dam van het UMC Groningen ontwikkelde een techniek om daar handig gebruik van te kunnen maken. Hij labelde folaat met een fluorescerende kleurstof en diende dat mengseltje vlak voor de operatie toe bij zijn patiënten.

Vlak voor de operatie wordt een mengseltje van folaat en fluorescerende kleurstof toegediend bij patiënten (plaatje links). Tumorcellen in de eierstokken hebben veel folaatreceptoren en binden het fluorescerende folaat (plaatje rechts boven en midden). Daardoor gaan de tumorcellen oplichten (plaatje rechts onder).

van Dam e.a., Nature Medicine

van Dam e.a., Nature Medicine

Omdat alleen tumorcellen de receptoren bevatten om het fluorescerende folaat te binden, lichten alleen die cellen op. En dat oplichten is tijdens de operatie waar te nemen met behulp van een ultragevoelige camera. Bij vier patiënten met kwaadaardige eierstokkanker werd het tumorweefsel op deze manier zichtbaar gemaakt tijdens de operatie.

De fluorescerende stof is na toediening ongeveer twee tot acht uur te detecteren in het lichaam van de patiënt. Dat is lang genoeg om al het tumorweefsel weg te kunnen halen. Achteraf controleerde van Dam in het laboratorium of het verwijderde fluorescerende weefsel ook echt van de tumor afkomstig was. Dat bleek steeds het geval. Artsen konden dankzij het oplichten van tumorcellen zelfs gezwellen met een omvang van minder dan een kwart millimeter moeiteloos vinden.

Grote groepen patiënten

De eerste resultaten zijn dus overwegend positief. Een klein struikelblok is nog wel dat bijna alle – dus niet alle – kwaadaardige tumoren in de eierstokken de folaat receptor verhoogd tot expressie brengen. Dat betekent dat artsen, voordat zij besluiten het tumorweefsel te kleuren voor een operatie, eerst zullen moeten testen of de cellen daarvoor wel de juiste receptoren bevatten.

Vergelijking tussen een normale kleuropname en een opname met lichtgevende cellen. Op het rechter plaatje is ook tumorweefsel te zien dat je op het linker plaatje makkelijk kunt missen.

van Dam e.a., Nature Medicine

van Dam e.a., Nature Medicine

Ook is nog niet duidelijk of het oplichten van tumorcellen tijdens de operatie leidt tot een betere overlevingskans voor patiënten met eierstokkanker. Om daar achter te komen zijn uitgebreidere studies met grotere groepen patiënten nodig. En die komen er ook. Het UMC Groningen is daarvoor een samenwerking aangegaan met de Mayo Clinic in de Verenigde Staten.

Zie ook:

Lichtgevende tumoren (Kennislinkartikel)

Lees meer over kanker op Kennislink:

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/kanker/index.atom?m=of", “max”=>"7", “detail”=>"minder"}