© Julian Finn, Museum Victoria (Melbourne)

Lang hebben wetenschappers gedacht dat alleen de mens handig gebruik kan maken van gereedschappen, bijvoorbeeld voor het stoken van een vuurtje of bij de jacht. Inmiddels is bekend dat ook apen, andere zoogdieren en vogels er wat van kunnen. Bij het gebruik van gereedschappen laten dieren complex gedrag zien. Zij gaan op zoek naar voorwerpen die niet meteen van pas komen, maar die in een andere situatie heel handig zijn.

Steltlopen

Voor zulk complex gedrag is een hoge mate van cognitie nodig. Ongewervelden hebben dat niet en dus kunnen ze ook geen gereedschappen gebruiken, was lange tijd de redenering. En nu ontstaat er twijfel door de ontdekking van de Australische bioloog Julian Finn. Finn dook tussen 1999 en 2008 in totaal 500 uur om het gedrag van octopussen (Amphioctopus marginatus) te observeren. Daarbij merkte hij op dat deze dieren wel degelijk gereedschappen gebruiken.

De octopus draagt deze lege kokosnootschil onder zijn lichaam mee om bij gevaar te kunnen schuilen.

Roger Steene, Museum Victoria (Melbourne)

De octopus verschuilt zich regelmatig in schelpen en lege kokosnootschillen. Dat is al langer bekend. Finn zag tijdens zijn onderzoek hoe het dier aan deze schuilplaatsen komt. Als de octopus een lege kokosnootschil tegenkomt, spreidt hij zijn lichaam daar overheen en strekt hij zijn armen. Zo loopt hij op ‘stelten’ over de zeebodem totdat hij de lege schil daadwerkelijk nodig heeft om te schuilen.

Twee schillen

Waarom ziet Finn dit gedrag als het gebruik van gereedschappen? De kokosnootschil biedt tijdens het dragen geen bescherming aan de octopus. Zijn lichaam en kop zijn voor natuurlijke vijanden gemakkelijk te bereiken. Bovendien moet de octopus, om de lege schil mee te kunnen nemen, een nieuwe manier van bewegen uitvinden (het ‘steltlopen’). Dat is ongunstig, want het gaat langzamer en kost meer energie dan het ‘zwemmen’ wat de octopus normaal doet.

Twee kokosnootschillen die goed op elkaar passen, vormen een ideale schuilplaats.

Roger Steene, Museum Victoria (Melbourne)

Af en toe verzamelt een octopus in één keer twee lege kokosnootschillen om zich helemaal te kunnen insluiten. In dat geval moet het dier wel twee schillen meenemen die goed op elkaar passen. Dat de octopus in staat is om twee passende schillen ‘uit te kiezen’, is voor Finn een extra aanwijzing dat het met de cognitie van het dier wel goed zit. Na verschillende zoogdieren en vogels kan nu ook de eerste ongewervelde aan het lijstje van gereedschapsgebruikers worden toegevoegd.

Bronnen

Zie ook

Chimpansees gebruiken al lang gereedschap (NIBI) Dolfijnencultuur met sponzen (NIBI) Betty bezit een menselijke gave (Bionieuws) Evolutie en het ontstaan van de schroevendraaier (Natuurwetenschap en Techniek) Notenkrakende gorilla veroorzaakt discussie rond evolutie (Kennislinkartikel)