Naar de content

Ondertussen op IJsland...

een update van de uitbarsting op de Holuhraun vlakte

Een luchtfoto van een lavastroom in IJsland.
Een luchtfoto van een lavastroom in IJsland.
Iurie Belegurschi

Het einde van de spleeteruptie op de Holuhraunvlakte op IJsland lijkt in zicht te zijn. Inmiddels is al een landoppervlak ter grootte van het eiland Terschelling bedolven onder een zestien meter dikke laag lava.

Een luchtfoto van een lavastroom in IJsland.
Iurie Belegurschi

Aardwetenschappers denken dat de lavastroom op Holuhraun, die al sinds augustus 2014 aan de gang is, over vijf tot vijftien maanden zal stokken. Langzaam maar zeker lijkt de kracht van deze ‘spleeteruptie’, waarbij lava uit een honderden meters lange scheur in de aarde stroomt, af te nemen. Tenminste, als de gemeten afname van de hoeveelheid aardbevingen en van de bodemdaling doorgaat zoals nu. Met vulkanen weet je het nooit helemaal zeker.

Twee zwembaden per minuut

Op dit moment komt de magma nog steeds uit de diepe aarde omhoog zetten, met een snelheid van zo’n honderd kubieke meter (dus 100.000 liter) per seconde – ongeveer twee olympische zwembaden gesmolten gesteente per minuut. Inmiddels is al vijfentachtig vierkante kilometer land bedekt met 1,4 kubieke kilometer lava. Dat betekent dat een landoppervlak zo groot als het eiland Terschelling bedolven is onder een lavalaag van gemiddeld zestien meter dik.

Holuhraun, IJsland, 2 februari 2015

Jon Gustafsson (Reykjavik Helicopters)

Overlast?

Veel last hebben de IJslanders niet van al dit gesmolten gesteente. Holuhraun en de nabijgelegen vulkaan de Bárðarbunga liggen, zelfs voor IJslandse begrippen, in een afgelegen gebied. Maar de bewoners zijn wel beducht voor de giftige, zwavelrijke gassen die bij de uitbarsting vrijkomen. Naast water en CO2 stoot de spleetvulkaan voornamelijk zwaveldioxide (SO2) uit, en dat is een erg schadelijk gas. Het veroorzaakt ademhalingsproblemen en geïrriteerde ogen, beschadigt gewassen en verzuurt regen- en oppervlaktewater.

Op 21 januari werd bij Holuhraun een recordconcentratie gemeten van 84000 µg SO2 per m3. Dat is extreem hoog. Voor mensen gelden concentraties SO2 boven de 2600 µg/m3 als ongezond – voor kwetsbare mensen, met bijvoorbeeld astma of hartproblemen, ligt de waarde zelfs een heel stuk lager. SO2-concentraties hoger dan 14000 µg/m3 gelden voor iedereen als gevaarlijk. Gelukkig verdunt de concentratie snel, zodra de gaswolk uit de scheur in de aardkorst is gekomen (zie afbeelding, met de SO2-concentratie in de lucht van IJsland van 13 februari).

Gemodelleerde SO2-concentratie in IJsland tgv de Holuhraun-eruptie, op 13 februari

Icelandic Meteorological Office

En bij ons?

In Nederland hebben we tot dusver weinig last gehad van deze luchtvervuiling, vertelt Jos de Laat, onderzoeker luchtkwaliteit bij het KNMI in De Bilt. Wel zijn de afgelopen maanden af en toe pluimen SO2 over noordelijk Scandinavië getrokken, en een enkele keer ook over het Verenigd Koninkrijk en West Europa. In september 2014 werden op diverse plaatsen in West-Europa zwaveldioxide-concentraties tot 150 µg/m3 gemeten. In Nederland tot 82 µg/m3.

“Ik heb geen berichten gezien over concentraties in Europa die luchtkwaliteitsnormen hebben overtroffen. Maar de concentraties die we in september in Nederland hebben gemeten, hadden we al decennia lang niet meer meegemaakt”, aldus De Laat. Sinds de ontzwaveling van brandstoffen en elektriciteitscentrales in de jaren 80 komen zwaveldioxide-concentraties in deze grootte van orde hier niet meer voor.

Bárðarbunga

De vulkaan Bárðarbunga ligt ruim 40 kilometer ten zuidwesten van het Holuhraun lavaveld, en behoort tot hetzelfde vulkaansysteem. De Bárðarbunga rommelt al sinds augustus en is nog altijd niet uitgebarsten. Als dit wel gebeurt, is er kans op een explosieve uitbarsting, die gepaard gaat met aswolken – vergelijkbaar met de uitbarsting van de Eyafjallajökull vijf jaar geleden. Wel is er nog altijd veel seismische activiteit. Dagelijks vinden op en rond de Bárðarbunga gemiddeld twintig tot dertig aardbevingen plaats, waarvan een paar keer per week een met een magnitude boven de M=4.0. Het dak van de magmakamer (de ‘caldera’) van de Bárðarbunga zakte al zestig meter in, doordat het ondergrondse magma zich naar het noordoosten heeft verplaatst, waar de spleeteruptie bezig is. Dat gaat steeds langzamer: daalde de caldera in de eerste maand nog ruim een halve meter per dag, nu is dat nog ongeveer vijfentwintig cm.

Hoe het verder gaat

Als het vertraagde inzakken van de Bárðarbunga inderdaad een indicatie is voor de afname van de hoeveelheid lava die uit de grond komt, en het patroon doorzet, dan stroomt de lava nog enkele maanden door en is de eruptie daarna afgelopen. Er zijn echter ook andere scenarios denkbaar. Zo is een explosieve uitbarsting van de Bárðarbunga nog altijd niet uitgesloten. Ook wordt rekening gehouden met de mogelijkheid dat de vulkaanspleet zich verder opent, in zuidelijke richting. In dat geval komt de uitstromende lava daar onder een gletsjer terecht. Dat resulteert mogelijk in explosieve uitbarstingen met aswolken, en in zogeheten jökuhlhaups overstromingen door het plotseling leeglopen van smeltwaterreservoirs die zich onder de gletsjer bevinden.

Bronnen:

Bardarbunga volcano update: Eruption could go on for many months , Volcano Discovery, Februari 2015.

Air quality in Iceland , The Environment Agency of Iceland, website

Overview of the seismic activity in Bardarbunga and the volcanic eruption in Holuhraun (rapport van de Scientific Advisory Board)

Eskes e.a (2014)Toename in zwaveldioxide in Nederland in september 2014 ten gevolge van de Holuhraun vulkanische erupties op IJsland (Website KNMI – Broeikasgassen, aërosolen en luchtkwaliteit)

Zie ook:

Gas dispersion model (SO2-voorspellingen van het Icelandic Meteorological Office)

ReactiesReageer