De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie in Nederland. Ongeveer 1 op de 20 mensen lijdt op den duur aan de ziekte, die gepaard gaat met een steeds verder afnemende hersenfunctie. Afzettingen van het eiwit β-amyloïd (plaques) in de hersenen zijn karakteristiek voor Alzheimer. De ophopingen van het eiwit verhinderen een goede communicatie tussen de zenuwcellen in de hersenen. Deze cellen gaan daarom tot actie over en scheiden stoffen af die het immuunsysteem activeren.
Stofzuiger
Speciale immuuncellen (microglia) reageren op de oproep van zenuwcellen door signaalstoffen (cytokinen) naar de plek des onheils te sturen. Eén van de cytokinen, die bij patiënten met de ziekte van Alzheimer overmatig aanwezig is, is TGF-β. Deze stof lijkt de boosdoener te zijn van het in stand houden van de ziekte. TGF-β bevordert het ontstaan van plaques en ontstekingen in de hersenen, in plaats van bij te dragen aan de opruiming hiervan.
De zwarte vlekken op deze foto zijn beta-amyloïd afzettingen in de hersenen van een Alzheimer patiënt.
Immunoloog Terrence Town van de universiteit van Yale verwachtte dat onderdrukken van de signaalstof TGF-β de problemen alleen maar groter zou maken. Hij was dan ook verbaasd toen bleek dat in Alzheimer muizen, waarbij de TGF-β signalering verstoord was, 90% van de plaques verdween. Town’s collega Richard Flavell omschreef de ontdekking als volgt: “Het leek alsof een stofzuiger alle plaques had verwijderd.”
Bloed-hersen barrière
De opruiming in de hersenen deed de geholpen Alzheimer muizen duidelijk goed. Zij scoorden opeens veel beter in tests (zoals de weg zoeken in een doolhof) dan hun broertjes en zusjes, waarbij de TGF-β signalering niet onderdrukt werd. De onderzoekers hebben hiervoor ook een verklaring. Als TGF-β onderdrukt is, laat het immuunsysteem gespecialiseerde macrofagen (cel die andere cellen kan ‘op-eten’) los. Deze macrofagen zijn in staat om de plaques in de hersenen aan te vallen, doordat zij zich door de bloed-hersen barrière heen kunnen verplaatsen.
Medicijnen hebben de grootste moeite om door de bloed-hersen barrière heen te komen. Vandaar dat de ziekte van Alzheimer nog niet te genezen is. Town en Flavell hopen het trucje af te kijken bij macrofagen die plaques bij TGF-onderdrukte muizen onschadelijk maakten.
De bloed-hersen barrière is een verdedigingssyteem dat de hersenen beschermt tegen giftige en schadelijke stoffen. Veel medicijnen die in de hersenen hun werk moeten doen, hebben problemen met het passeren van deze verdedigingslinie. Town en Flavell hopen dat zij het kunstje hiervoor van de macrofagen af kunnen kijken. In dat geval kunnen zij waarschijnlijk een medicijn maken dat immuuncellen aanzet om β-amyloïde plaques op te ruimen.