Van patiënten met schade aan de visuele hersenschors is bekend dat zij in sommige gevallen eigenschappen van visuele prikkels (bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen) kunnen raden, ondanks het feit dat ze door hun hersenbeschadiging blind zijn. Dit verschijnsel wordt ‘blindsight’ (blindzien) genoemd. Jolij en Lamme hebben in hun onderzoek laten zien dat dit ‘blindzien’ ook opgewekt kan worden in normale proefpersonen. Door heel kort een stukje van de visuele hersenschors te stimuleren met een sterke magneet, een techniek die transcraniele magnetische stimulatie (TMS) heet, hebben de onderzoekers kort aangeboden gezichtjes af en toe onzichtbaar voor de proefpersonen gemaakt. Toch waren proefpersonen in staat te raden welke uitdrukking de gezichtjes hadden.

Gezichtsblindheid: In het dagelijks leven kunnen mensen elkaar onmiddellijk herkennen door verschillende signalen die ze afgeven. Deze signalen worden bijvoorbeeld afgegeven door het gezicht, de stem, de lichaamshouding, de gebaren, de manier van lopen en de kleding. Mensen met gezichtsblindheid (= prosopagnosie; prosop=gezicht; agnosie=niet weten/kennen) hebben problemen met de gezichtsherkenning. In veel gevallen worden deze problemen gecompenseerd door gebruik te maken van andere signalen, bijvoorbeeld het stemgeluid. Maar wanneer deze signalen niet aanwezig zijn wordt het herkennen van de persoon moeilijker en trager. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer mensen met gezichtsblindheid naar foto’s kijken en niet meer kunnen vertrouwen op het stemgeluid. Mensen die al vanaf hun geboorte gezichtsblind zijn leren vaak (ongemerkt) te compenseren voor hun gebreken maar kunnen zich erg ongemakkelijk voelen door de problemen omdat vaak de oorzaak niet bekend voor ze is.

Pixabay, Clker-Free-Vector-Images via CC0

Onbewust verwerkte informatie

“Het taakje dat de proefpersonen moesten uitvoeren, was best lastig omdat de gezichtjes erg kort werden aangeboden”, zegt Jacob Jolij. Daarom hebben we de gezichtjes maar af en toe onzichtbaar gemaakt met TMS. Toen we wilden kijken of het voor proefpersonen makkelijker zou worden om de expressie van de onzichtbaar gemaakte gezichtjes te raden door die gezichtjes tussendoor langer aan te bieden, bleken zij tot onze verrassing niet meer in staat om de uitdrukking van die gezichtjes te raden", aldus Jolij. “Het langer aanbieden van de gezichtjes zorgde ervoor dat proefpersonen zekerder waren van hun antwoord als we de gezichtjes niet af en toe onzichtbaar maakten, omdat ze vooral gebruik maakten van bewust verwerkte informatie. Daardoor raakten ze echter in verwarring als we de gezichtjes wel af en toe onzichtbaar maakten”.

In onderzoek naar de herkenning van gezichtsuitdrukkingen worden o.a. gestandaardiseerde kaarten als hiernaast gebruikt. “Gestandaardiseerd” wil zeggen dat de verschillende gelaatsuitdrukkingen op de foto’s met de computer gemanipuleerd zijn om een zo geleidelijk mogelijk glijdende schaal (voor elke rij, van links naar rechts) te krijgen tussen twee verschillende gelaatsuitdrukkingen.

Calder via Nature Reviews Neuroscience

Calder via Nature Reviews Neuroscience

In de moeilijke taak, waarbij de gezichtjes heel kort werden aangeboden, waren proefpersonen ook al een beetje aan het raden als de ze gezichtjes wel de hele tijd konden zien: ze maakten daarbij gebruik van onbewust verwerkte informatie over de gezichtsuitdrukking. Die informatie blijft gespaard als je de visuele hersenschors stimuleert, omdat een andere route in de hersenen verantwoordelijk is voor de verwerking van die onbewuste, emotionele informatie. Kennelijk gebruik je die informatie alleen maar als je toch al aan het raden bent."

Evolutionair oudere gebieden

De studie van Jolij en Lamme lijkt te bevestigen dat de hersenen de emotionele informatie van een visuele prikkel via twee routes verwerken: een ‘langzame’ route via de hersenschors, die zorgt voor bewuste waarneming, en een ‘snelle’, maar grove route via evolutionair oudere gebieden, die kan zorgen voor een snelle, onbewuste reactie op bijvoorbeeld bedreigende situaties. Jolij: “Er waren al veel aanwijzingen dat een dergelijke route bestaat. Echter, wat die route precies doet in normale omstandigheden was onbekend. Wij hebben laten zien dat je normaal gesproken niet zo veel doet met de grove informatie uit de snelle route als je voornamelijk beschikking hebt over de nauwkeurige informatie uit de langzame route. Pas in omstandigheden dat die informatie langere tijd gebrekkig of helemaal afwezig is, ga je die onbewuste informatie gebruiken.”

Bron:

Jolij, J., & Lamme, V.A.F. (2005). Repression of unconscious information by conscious processing: evidence from affective blindsight induced by TMS. P. Natl. Acad. Sci. U.S.A. (in press).