Tributyltin (TBT) is een stof die veelvuldig gebruikt wordt, maar de bekendste toepassing is in ‘antifouling’ verf voor boten. Deze verf voorkomt de aangroei van mosselen en algen op de scheepsromp. TBT komt op die manier in het water terecht, waar het zich kan ophopen in vis en schelpdieren. Het is bekend dat verschillende zeedieren last hebben van deze vervuiling. Zo ontwikkelen vrouwelijke purperslakken, onder invloed van de schadelijke stof, bijvoorbeeld mannelijke geslachtskenmerken, waardoor zij zich minder goed kunnen voortplanten. Naar aanleiding van deze waarneming werden binnen Europa maatregelen genomen. Vanaf 1 januari 2003 mocht TBT niet meer worden aangebracht op nieuwe boten en voor 1 januari 2008 moest alle TBT van de rompen van bestaande boten verwijderd zijn.

Helaas is hiermee het probleem niet opgelost, want zeer lage concentraties TBT lijken nu ook een effect te hebben in mensen. Wij krijgen de schadelijke stof binnen via de consumptie van vis en schelpdieren en via het eten van gewassen, waarbij TBT als insectenverdelger wordt gebruikt. De stof is verder belangrijk in de industrie, voor antischimmel behandeling van hout, watersystemen en textiel. De effecten bij purperslakken vinden plaats bij concentraties van enkele micromol, maar de Japanners Taisen Iguchi en Yoshinao Katsu ontdekten dat een concentratie van enkele nanomol TBT genoeg is om de activiteit van een aantal genen, betrokken bij vetmetabolisme, om te gooien.

Lange termijn effect

TBT bindt aan RX receptoren. Deze receptoren bevinden zich normaal gesproken in het celplasma, maar door activatie kunnen zij verhuizen naar de celkern. RX speelt een rol in de groei van vetcellen, hoe meer geactiveerd RX hoe groter de vetcellen worden. In de celkern gaat het TBT-signaal ook over op PPA-gamma receptoren die de vetstofwisseling voor een belangrijk deel reguleren. Dit verhoogt de expressie van genen die zorgen voor vetopslag en onderdrukt bovendien de genen die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van vetten. Iguchi en Katsu bekeken het effect van TBT bij zwangere muizen en hun nakomelingen. Daaruit blijkt dat het vetweefsel van muizen, die in de baarmoeder worden blootgesteld aan de schadelijke stof, sneller groeit dan dat van muizen die niet met TBT in aanraking komen.

Het effect van de vervuilende stof treedt dus ook op over een lange termijn. De Japanners vonden een verband tussen het toegenomen gebruik van chemicaliën in de industrie over de laatste 40 jaar en een toename in het aantal gevallen van obesitas. Of deze twee echt oorzaak en gevolg van elkaar zijn, is niet zeker. Iguchi en Katsu vinden de relatie op basis van hun eerdere resultaten echter zeer aannemelijk en gaan daarom door met hun onderzoek. Mogelijk blijkt in de toekomst dat vervuiling mede-veroorzaker is van de huidige obesitas epidemie.