“Mogelijke therapie voor obesitas ontdekt”, kopte het persbericht van de Universiteit Maastricht gisteren. De ondertitel verklaarde waar we qua behandeling aan moesten denken: “Valse herinneringen beïnvloeden gedrag”. Hoofdonderzoeker dr. Elke Geraerts, enkele alinea’s verderop: “Met een obesitasepidemie die wereldwijd de pan uit rijst, kan dit een instrument zijn om mensen structureel van bepaalde voedingsmiddelen te ‘vervreemden’.”

Is het einde van het overgewichttijdperk naderbij? Niet helemaal, zo blijkt als ik Geraerts vraag haar onderzoek – ze probeerde 180 mensen aan te praten dat ze als kind ziek waren geworden na het eten van eiersalade – wat toe te lichten. Ten eerste is maar 35% van de mensen vatbaar voor zo’n valse herinnering. “De rest beweerde ondanks onze suggesties daar geen herinnering aan te hebben. Dit percentage is vrij normaal voor dit type onderzoek”, aldus Geraerts. Maar voor een therapie tegen de obesitasepidemie is het wat karig.

Dat het werkt is niet bewezen en het is nog onethisch ook

Bovendien is nog nooit bewezen dat valse herinneringen ook invloed hebben op complex probleemgedrag, zoals bij iemand die structureel te weinig beweegt en teveel eet en daardoor te dik wordt. Sterker nog, Geraerts onderzoek is het eerste waaruit überhaupt blijkt dat je gedrag verandert onder invloed van een nepherinnering. De proefpersonen die abusievelijk geloofden ooit ziek te zijn geweest van eiersalade lieten het gerecht zelfs vier maanden na de ‘aanpraatsessie’ liever staan.

Dat feit is echter vooral wetenschappelijk interessant. Want om iemand met overgewicht nu met valse herinnering met een weerzin tegen hamburgers en friet op te zadelen, gaat Geraerts veel te ver. “Ik ben zelf geen voorstander van het inprenten van valse herinneringen. Het is niet ethisch. In plaats daarvan kan je iemand wel laten inbeelden dat hij zich ooit ziek heeft gevoeld van bijvoorbeeld vet eten. Die persoon moet dan wel op de hoogte zijn van wat er gebeurt. Misschien kan het leggen van een bepaalde associatie tussen ziek zijn en bepaald voedsel ook voldoende zijn”, meldt Geraerts. En even later: “Misschien kan dat een toevoeging zijn op bestaande therapieën.”

Een percentage met grote gevolgen

Geraerts heeft dus geen mogelijke therapie tegen obesitas ontdekt. Dat betekent echter niet dat haar onderzoek waardeloos is. De grootste doorbraak zit hem erin dat ze voor het eerst heeft aangetoond dat valse herinnering ook echt ons gedrag sturen. Bovendien blijkt maar weer eens hoe gemakkelijk het is om zo’n nepherinnering te plaatsen: meer dan één op de drie mensen vielen ervoor. Een percentage met grote gevolgen. Want onterecht denken dat je eens ziek bent geworden van een slaatje is tot daar aan toe, veel erger wordt het als iemand zich door zijn of haar therapeut een ‘hervonden’ herinnering aan seksueel misbruik laat aanpraten.

Twee jaar geleden toonde Elke Geraerts al aan dat dit helemaal niet kan: een herinnering aan zoiets laat zich niet verdringen en kan dus ook niet opnieuw gevonden worden. De co-auteur van haar ‘obesitasonderzoek’ – de wereldberoemde geheugenexpert Elizabeth Loftus – staat met dat verhaal regelmatig als getuige-deskundige in een Amerikaanse rechtbank. Want daar worden nog steeds mannen veroordeeld omdat hun vroegere buurmeisje zich twintig jaar na dato in therapie ineens ‘herinnert’ dat ze vroeger door haar buurman werd misbruikt. Ook al is er verder geen enkel bewijs. Gelukkig zetten Geraerts en Loftus hun onderzoek naar valse herinneringen ook in de toekomst voort.

Elke Geraerts publiceerde haar onderzoek in het vakblad Psychological Science onder de titel ‘Lasting false beliefs and their behavioral consequences’.