Petra Aschenbeck is 31, Duits, en heeft haar spieren niet meer onder controle. Op sommige dagen kan ze niet eens lopen. Parkinson, hebben de dokters haar verteld. Geen genezing mogelijk. De Amerikaan Daniel Meiske uit Texas lijdt ook aan een ongeneeslijke ziekte: zijn oogzenuwen gaan langzaam stuk.
Ongeneeslijk is ongeneeslijk – maar niet wanneer je stamceltherapie in het plaatje betrekt. Stamcellen zijn cellen die in elk soort lichaamsweefsel kunnen veranderen; dat geeft ze de eigenschap om kapot weefsel te repareren of het op zijn minst aan te vullen met gezond weefsel. Geïnspireerd door de vele positieve mediaberichten over stamcellen, hoopten Aschenbeck en Meiske misschien te genezen. De patienten kwamen XCell-Center tegen, een privékliniek in Duitsland die stamceltherapie aanbiedt.
Zo gezegd, zo gedaan. Petra Aschenbeck ontving stamcellen voor haar Parkinsonbrein, en Meiske voor zijn oogzenuw. Maar tot dusver merken ze geen verbetering, verklaren ze tegenover TV-zender ZDF. Inmiddels zijn Daniel Meiske en de kliniek in een rechtszaak verwikkeld.
Wat is er gebeurd? Werkte de stamceltherapie niet? Hebben Meiske en Aschenbeck gewoon pech gehad, en de 1600 andere jaarlijkse patiënten van XCell-Center niet? Of verkoopt de privékliniek gebakken lucht? De werkelijkheid zit daar – zoals altijd – ergens tussenin. Op zich kan stamceltherapie echt iets nuttigs doen. Aan de andere kant kunnen stamcellen in tumoren veranderen en onvoorspelbaar zijn, en wetenschappers begrijpen nog niet precies hoe dat zit. Dat maakt stamceltherapie een beetje gevaarlijk en veel gokwerk. Dat laatste kan maar één ding beteken: die privé-klinieken zitten vol onverantwoorde opportunisten die geld stelen van doodzieke mensen.
Geen champagne
Dat stamceltherapie nog in de kinderschoenen staat onderstreept een nieuw rapport van de Europese Wetenschapsorganisatie, ook wel het ESF. De auteurs zijn stamcelbiologen en –hoogleraren uit verschillende Europese landen. Hun conclusie: stamceltherapie werkt soms wel, soms niet. Maar meestal niet.
Toegegeven, zo schrijven de ESF-auteurs, stamceltherapie kent een paar succesverhalen. Maar dat zijn er te weinig geweest om de champagne te ontkurken en het lintje door te knippen.
De ESF-auteurs zijn terughoudend over stamceltherapie omdat er volgens hen simpelweg te weinig proeftherapieën uitgevoerd zijn. Proeftherapieën zijn anders dan de behandelingen in privéklinieken. Ze worden onder strikt toezicht van wetenschappers uitgevoerd. Dat wil zeggen: iemand houdt precies bij hoe de stamcellen zich gedragen en wat er met de patiënt gebeurt. Een privékliniek als XCell-Center doet deze dingen in de regel niet: ze spuit gewoon stamcellen in je lijf. In ieder geval, van de enkele honderden afgeronde proeftherapieën bij mensen zijn de uitkomsten zo wisselend dat er geen peil op te trekken valt, aldus het rapport.
Sterker nog, voor elk zeldzaam succesverhaal bestaat wel een horrorachtige tegenhanger, waarbij de stamcelbehandeling niet tot verbetering maar juist tot verslechtering leidde – de stamcellen werden dan een tumor.
Optimisme
Toch zijn de stamcelwetenschappers in het ESF-rapport niet pessimistisch over stamceltherapie: ze verwachten dat het wel degelijk haalbaar is. Het gaat alleen erg lang duren, zeker als stamcelonderzoek in Europa zo geregeld blijft als het nu is.
Niet dat stamcelonderzoek zo slecht verloopt – het probleem is dat onderzoekers te veel mogelijkheden naast elkaar onderzoeken. Zo bouwen stamcelwetenschappers hun kennis nog te vaak in hun eigen, losse fragmenten op.
Stamcelonderzoekers kunnen kiezen uit verschillende soorten stamcellen met ieder hun eigen trekjes in het lab en in de patiënt, uit meerdere manieren om stamcellen onder controle te krijgen, en uit verschillende hoeveelheden stamcellen om in patiënten te injecteren. Europese wetenschappers proberen ieder hun eigen mix van bovenstaande dingen, waardoor je de onderzoeksresultaten niet naast elkaar kunt leggen.
Onderzoekers in Europa moeten meer gaan samenwerken, als stamceltherapie eindelijk een beetje wil vlotten. Volgens de ESF-auteurs is daarom – uiteraard – meer onderzoeksgeld nodig vanuit Europa en lokale overheden, en tegelijk een meer centrale wetgeving. Nu heeft ieder land zijn eigen regels over stamcelonderzoek en –therapie. En dat maakt het ter vergelijking herhalen van het onderzoek van je buurman nogal lastig.
Pas op voor kwakzalverij
De weinig eenduidige wetgeving voor stamcellen bemoeilijkt niet alleen het onderzoek, maar biedt ook mazen waartussen privéklinieken zoals XCell-Center zich manoeuvreren. Het ene land staat zo’n kliniek wel toe, het andere niet. In Nederland is stamceltherapie als commercieel product al drie jaar verboden, maar mag XCell-Center wel reclame maken. Om te voorkomen dat wanhopige Nederlandse patiënten stamceltoeristen in Duitsland worden, wil de Vereniging tegen Kwakzalverij ook de reclame van XCell-Center het land uit werken.
Stamcelonderzoeker Christine Mummery, hoogleraar aan de Universiteit Leiden, hoopt in een reactie dat patiënten voorzichtig omspringen met stamceltherapie. Ze raadt iedereen die stamceltherapie wil proberen aan een kijkje te nemen in een speciaal patiëntenhandboek dat geschreven is door de internationale stamcelonderzoeksorganisatie ISSCR. In het kleine boekje staat een handige checklist die je kan helpen met de keus om wel of niet mee te doen aan een bepaalde stamcelproef. Voor het gemak heeft Ditisbiotechnologie.nl het (alleen Engelse) boekje hieronder op de site gezet.