Toen Alfred Nobel bepaalde dat zijn fortuin na zijn dood gebruikt moest worden om wetenschappelijk onderzoek te belonen, kon hij niet geweten hebben wat voor een impact die prijs zou hebben. Iets meer dan honderd jaar na de eerste uitreiking is de Nobelprijs de hoogste eer die een wetenschapper te beurt kan vallen.

Testament

Nobel legde in zijn testament vast, dat de jaarlijkse Nobelprijs bestemd was voor topprestaties in vijf gebieden: Fysiologie en Geneeskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Literatuur en natuurlijk de werken voor de Vrede. Later werd met sponsoring van de Bank van Zweden de Nobelprijs voor de Economie ingesteld.

In de Nobel-week van oktober is het altijd nagelbijten: de short list van genomineerden, waaruit het Nobel-comité de winnaars kiest, blijft strikt geheim. Pas vijftig jaar na de prijsuitreiking worden die stukken openbaar gemaakt. De naam van de prijswinnaars zelf lekt al helemaal niet vroegtijdig uit en dus is het in de eerste week van oktober afwachten tot de persberichten naar buiten komen.

Maandag 6 oktober: Nobelprijs Geneeskunde naar twee kandidaten

De Nobelprijs voor de Geneeskunde wordt dit jaar verdeeld over twee onafhankelijke ontdekkingen. De helft van de prijs gaat naar de Duitser Harald zur Hausen voor het identificeren van het Humaan Papilloma Virus (HPV) bij baarmoederhalskanker. De Fransen Françoise Barré-Sinoussi en Luc Montagnier ontvangen de andere helft voor hun ontdekking van het Human Immunodeficiency Virus (HIV).

Beide ontdekkingen zijn volgens het Nobelcomité essentieel geweest voor een betere diagnose en screening van menselijke ziekten (in dit geval baarmoederhalskanker en Aids). Bovendien heeft de identificatie van beide virussen al geleid tot vaccins of medicijnen die de kwaliteit van leven voor patiënten kunnen verbeteren.

Dinsdag 7 oktober: Nobelprijs Natuurkunde naar deeltjesfysica

De Nobelprijs voor de Natuurkunde gaat dit jaar naar drie deeltjesfysici. De in Japan geboren Amerikaan Yoichiro Nambu ontvangt de helft van de prijs voor de ontdekking van het mechanisme achter spontane symmetriebreking in subatomaire deeltjes. De andere helft wordt gedeeld door de Japanners Makoto Kobayashi en Toshihide Maskawa die hebben ontdekt dat er, door zo’n zelfde symmetriebreuk, drie families quarks moeten zijn. Alledrie Nobelprijswinnaars van dit jaar houden zich bezig met verschillende soorten symmetriebreking, en hebben zo een belangrijke bijdrage geleverd aan onze kennis van subatomaire deeltjes en hun gedrag.

Woensdag 8 oktober: Nobelprijs Scheikunde naar kleurend eiwit

De Nobelprijs voor de Scheikunde 2008 is toegekend aan Amerikaans onderzoek dat leidde tot de ontdekking, ontwikkeling en toepassing van het groen fluorescerende eiwit GFP ( green fluorescent protein). Dit eiwit is één van de belangrijkste hulpmiddelen in de moderne biowetenschap. Het wordt gebruikt voor het kleuren van eiwitten en cellen en maakt het bijvoorbeeld mogelijk de groei van hersencellen en het uitzaaiien van kankercellen tot in detail te volgen.

De Japanner Osamu Shimomura isoleerde het eiwit als eerste uit de kwal Aequorea victoria en ontdekte dat het groen oplichtte onder ultraviolet licht. De Amerikaan Martin Chalfie liet zien dat GFP als een waardevolle marker voor allerlei biologische fenomenen kan dienen. Zijn landgenoot Roger Y. Tsien tenslotte krijgt de Nobelprijs voor zijn systematische onderzoek dat tot een beter begrip van de fluorescentie van GFP leidde. Hij slaagde er in een heel kleurenpalet van fluorescerende eiwitten te creëren.

Vanaf 6 oktober maakt de Nobelstichting elke dag een van de laureaten bekend, met: 6 oktober: de Nobelprijs voor Geneeskunde 7 oktober: de Nobelprijs voor Natuurkunde 8 oktober: de Nobelprijs voor Scheikunde 9 oktober: de Nobelprijs voor Literatuur 10 oktober: de Nobelprijs voor Vrede 13 oktober: de Nobelprijs voor Economie

Kennislink geeft in de Nobelweek actuele achtergrondinformatie bij de prijsuitreiking.