Toen Alfred Nobel bepaalde dat zijn fortuin na zijn dood gebruikt moest worden om wetenschappelijk onderzoek te belonen, kon hij niet geweten hebben wat voor een impact die prijs zou hebben. Iets meer dan honderd jaar na de eerste uitreiking is de Nobelprijs de hoogste eer die een wetenschapper te beurt kan vallen.

Explosief

Alfred Nobel (1833-1896) werd geboren in een Zweedse familie van ingenieurs. Zijn eersteklas opleiding vertaalde zich in meer dan 350 patenten. Nobel richtte in meer dan 20 landen laboratoria en bedrijven op en werd bekend door zijn uitvinding van dynamiet. In 1895 bepaalde Nobel in zijn testament dat zijn bezittingen gebruikt moesten worden om jaarlijks prijzen uit te reiken aan veelbelovende wetenschappers. Tegenwoordig wordt de Nobelprijs gegeven aan wetenschappers die baanbrekend werk hebben verricht.

In de beginjaren van de Nobelprijs ging die vaak naar gerenommeerde wetenschappers; hun roem straalde af op de Nobelprijs. Tegenwoordig is het andersom: de Nobelprijs is een instituut met enorm aanzien en de laureaat die de prijs ontvangt is verzekerd van eeuwige roem – naast een prijsbedrag van zo’n miljoen euro.

Nobel bepaalde in zijn testament dat de jaarlijkse prijs naar toppers in vijf gebieden zou gaan: Fysiologie en Geneeskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Literatuur en natuurlijk de nobelprijs voor de Vrede. Later sponsorde de Bank van Zweden de Nobelprijs voor de Economie.

In de Nobel-week van oktober is het altijd nagelbijten: de short list van genomineerden waaruit het Nobel-comité de winnaars kiest blijft strikt geheim. Pas vijftig jaar na de prijsuitreiking worden die stukken openbaar gemaakt. De naam van de prijswinnaars zelf lekt al helemaal niet vroegtijdig uit en dus is het in de eerste week van oktober afwachten tot de persberichten naar buiten komen. De laureaten van 2004:

maandag 4 oktober:

Nobelprijs voor de Geneeskunde, toegekend aan Richard Axel en Linda B. Buck voor hun ontdekking van “geurreceptoren en de werking van het reuksysteem”.

dinsdag 5 oktober

Nobelprijs voor de Natuurkunde, toegekend aan David Gross, David Politzer en Frank Wilczek voor “hun werk aan de sterke wisselwerking en ontdekking van asymptotische vrijheid van quarks”.

woensdag 6 oktober

Nobelprijs voor de Scheikunde, toegekend aan Aaron Ciechanover, Avram Hershko en Irwin Rose, “voor de ontdekking van eiwitafbraak onder invloed van ubiquitine”.

donderdag 7 oktober

Nobelprijs voor de Literatuur, toegekend aan de Oosternrijkse schrijfster Elfriede Jelinek, voor “haar muzikale stroom van stemmen en tegenstemmen in haar romans en toneelstukken die met een buitengewoon taalkundige geestdrift de absurditeit van de maatschappelijke clichés en hun onderwerpende kracht blootleggen”.

vrijdag 8 oktober

Nobelprijs voor de Vrede, toegekend aan de Keniaanse milieuactiviste en onderminister voor Milieu Wangari Maathai, voor haar bijdrage aan “duurzame ontwikkeling, democratie en vrede”.

maandag 11 oktober

Nobelprijs voor de Economie, toegekend aan Finn E. Kydland en Edward C. Prescott, voor “hun bijdragen aan de dynamische macro-economie”.