De Nijl is de langste rivier van de wereld en veruit de bekendste in Afrika. Deze rivier brengt al millennia lang letterlijk leven in de woestijn met de toevoer van water, vooral in Egypte bij de Nijldelta waar 50 miljoen mensen afhankelijk zijn van het zoete water. Met de aanvoer van water komt ook sediment mee dat uiteindelijk terechtkomt in de Middellandse Zee. Veel sediment blijft nu echter liggen achter een grote stuwdam bij het Egyptische Aswan sinds de afronding van de bouw in 1964. Dit resulteert naast andere oorzaken in bodemdaling. Met de stijgende zeespiegel zorgt dit ervoor dat de Nijldelta in gevaar is en zomaar kan onderlopen in deze eeuw.

De loop van de Nijl.

Creative Commons

Gebruik van de rivier

De Nijl met een lengte van bijna 6700 km stroomt van de bron in Rwanda noordwaarts naar Egypte toe. Onderweg pikt het water op uit zijrivieren en meren terwijl ze door de Sahara stroomt. Vlak voor de hoofdstad van Egypte, Cairo, splitst de rivier zich in twee grote takken. Onderweg naar de Middellandse Zee wordt de rivier gebruikt voor drink- en irrigatiewater. Vooral dat laatste zorgt ervoor dat veel water wordt onttrokken aan de rivier, legaal of illegaal. Het blijkt dat 67% van de waterputten illegaal zijn in Cairo; flink watergebruik dus.

Een tweede ingreep op het waterverloop is verder stroomopwaarts bij de grote stuwdam van Aswan. De stuwdam reguleert het water en gaat zo vloeden en de daarmee gepaarde humanitaire rampen verder stroomafwaarts tegen en levert daarnaast hydro-elektriciteit. Tevens voorziet de dam in water tijdens droge perioden: dat betekent geen hongersnood meer zoals soms het geval was voordat de dam er was. Regulatie van de watertoevoer zorgt namelijk voor een driemaal zo grote oogst. Water kan immers over een langere periode gebruikt worden.

De stuwdam houdt niet alleen water tegen, maar ook veel sediment zoals zand, silt en klei. Het sediment stapelt zich op bij de dam en moet zo nu en dan verwijderd worden, om de dam niet te laten overstromen. Normaliter komt dit sediment uiteindelijk terecht in de delta ten noorden van Cairo, maar sinds 1964 niet meer.

De Nijl in Cairo, waar de rivier zich in tweeën splits.

En toen?

De gevolgen van menselijk ingrijpen op de Nijl zijn allerminst onbelangrijk. In de Nijldelta wonen 50 miljoen mensen en de delta heeft een oppervlak van 22.000 km², ongeveer de helft van Nederland. Daarvan ligt 30% maar een meter boven het huidige zeeniveau. Niet slecht in vergelijking met Nederland zou je zeggen, maar wel reden tot zorg. Het IPCC noemt in haar vierde rapport van 2007 de Nijldelta zelfs als één van de drie meest kwetsbare gebieden voor klimaatverandering.

Er zijn namelijk twee grote problemen: de daling van de Nijldelta ten opzichte van de Middellandse Zee en verzilting. Het eerste probleem is direct gerelateerd met klimaatverandering, namelijk de verwachte zeespiegelstijging door het smelten van een deel van het ijs op aarde en de uitzetting van het water zelf. Het IPCC stelt een maximale zeespiegelstijging van 18-59 cm in dit millennium. Een publicatie een jaar later in wederom Science noemt echter een stijging van 20-200 cm.

Door het enorme gewicht van al het sediment op de delta zakt de delta echter ook van nature en wordt een groot deel van het water uit de deltasedimenten geperst na steeds diepere begraving. Maar er is meer. Zoals gezegd komt er veel minder sediment aan in de delta dan voor de bouw van de Aswan-dam toen er jaarlijks 100 miljoen ton sediment arriveerde. En minder sediment betekent geen uitbreiding van de delta meer zoals het geval was tot ver halverwege de 20^e eeuw. De Nijldelta was toen in staat het verlies van sediment door de oostwaartse zeestroming ruimschoots ongedaan te maken met ca. een mm per jaar, maar nu niet meer.

De enorm dam bij Aswan. Vergelijk het waterniveau links (stroomafwaarts) met die van rechts.

Creative Commons

De situatie verslechterde toen de Egyptenaren vanaf 1966 ook flink naar olie en gas boren in de Nijldelta. Net zoals in Nederland leidt dit tot verdere bodemdaling. Als gevolg van dit alles daalt de deltabodem in sommige gebieden dichtbij de Middellandse Zee met 8 mm per jaar. Andere gebieden zakken wat minder snel weg met 2-6 mm per jaar. Op sommige plaatsen moet de delta dus al land prijsgeven.

De Nijldelta zinkt niet alleen langzaamaan onder de almaar rijzende zeespiegel, er treedt ook grootschalige verzilting van het gebied op zoals Daniel Stanley in de jaren tachtig ontdekte. Hij vond levende zeepokken ver landinwaarts in de Nijldelta. Deze kreeftachtigen leven normaal gesproken alleen in de zeeën en oceanen. Blijkbaar stroomt er niet meer genoeg zoetwater naar de Middellandse Zee toe door het eerder genoemde grootschalige gebruik van zoetwater! Stanley: “Ze gebruiken elke drup.” Het zoute water komt niet alleen ver de rivier op maar ook in het grondwater terecht. Op dit moment al tot 30 km landinwaarts. En dat heeft ernstige gevolgen voor het drinkwater.

Zeepokken hechten zich vast aan gesteente, hout, maar ook aan walvissen.

Creative Commons

Maatregelen?

Ook de regering van Egypte en de Verenigde Naties hebben het probleem onderkend. Een gezamenlijk project van ruim elf miljoen euro gaat de komende vijf jaar het probleem bestuderen en opties bekijken om de delta te redden. Het zou onder andere gaan om het toevoegen van zand aan de kust en het versterken van de duinen. Stanley denkt echter dat Egypte een soort van Nederlandse Deltawerken nodig heeft. Het slopen van de Aswan-dam is geen optie volgens het hoofd van een onderzoeksinstituut in Cairo.

De Egyptische regering heeft echter al een ander plan: 10% van het Nijlwater aftappen om ergens midden in de woestijn een vruchtbare delta aan te leggen. Sterker nog, het plan zou zelfs al in uitvoering zijn. Sinds 2005 wordt al water stroomafwaarts van Aswan naar Toshka gepompt. Hier wordt maar liefst 2000 km² grond geïrrigeerd. De Egyptische regering heeft als plan om het oppervlak aan landbouwgrond met 50% uit te breiden voor 2017. Probleempje? Het is daar wel erg warm met 50°C en de infrastructuur naar dit gebied toe is op zijn zachtst gezegd niet zo goed, dus wie wil hier dan wonen?

Ook maakt de Egyptische regering het sommige onderzoekers zoals de Egyptische wetenschapper Wahid Moufaddal erg lastig om onderzoek te doen. Hij vertelt dat het soms wel een jaar kan duren voor toestemming wordt verleend om monsters te nemen met een schip. “Ik heb soms zelfs geen toestemming om bodemmonsters te nemen op de delta, ” zo vertelt hij aan Science. Wil Egypte de mogelijk aankomende ramp die zich al kan voltrekken in deze eeuw soms zoveel mogelijk stilhouden voor de lokale bevolking?

Een mooi plaatje verkregen via satellieten. Vergelijk hoe groen het is rondom de Nijl en haar delta in vergelijking met de woestijn eromheen.

NASA

Mississippi

Egypte is niet het enige land dat kampt met de problemen van een dalende delta en zeespiegelstijging. Soortgelijke problemen vinden ook plaats in de Verenigde Staten bij het uitmonding van de Mississippi rivier bij New Orleans. In deze rivier houden eveneens dammen enorme hoeveelheden water én sediment tegen. De schatting is dat 22% van de delta onder zal lopen aan het eind van deze eeuw. Zelfs als alle dammen nu zouden worden verwijderd, zou het sediment hier nog niet voldoende zijn om de delta in stand te houden.

Het blijkt dus dat niet elke ingreep aan de loop van de rivier een positief gevolg heeft op de lange duur. Het opwekken van elektriciteit met water van de rivier en het controleren van de hoogwater leidde in eerste instantie tot voorspoed in Egypte. De negatieve effecten bleven eerst nog uit, maar manifesteren zich nu echter steeds meer. Ondanks de plannen van Egypte geldt eigenlijk nog steeds: wat gaat Egypte nu echt doen met de Nijldelta: pompen of verzuipen? Intussen daalt de delta elke dag een beetje meer.