Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker waarbij onrijpe witte bloedcellen zich gedragen als tumorcellen en ophopen in het beenmerg. Jaarlijks krijgen ongeveer 1000 Nederlanders AML. De ziekte komt vooral voor bij 60-plussers. Tumorcellen verdringen de normale witte- en rode bloedcellen en bloedplaatjes. Daardoor functioneren de cellen in het bloed niet optimaal en dat heeft gevolgen voor het zuurstoftransport, de bloedstolling en afweer tegen allerlei infecties.
Hardnekkige tumorcellen
Chemotherapie vernietigt de onrijpe witte bloedcellen, maar dat is lang niet altijd succesvol. Vaak blijven na de chemo enkele tumorcellen achter en die gaan zich weer snel vermenigvuldigen. Zo komt de ziekte bij 80 procent van de 60-plussers weer terug. Veel van die patiënten overlijden uiteindelijk binnen drie jaar. Wetenschappers zijn hard op zoek naar een manier om ook die paar hardnekkige tumorcellen de genadeklap te geven. Natural Killer (NK)-cellen lijken hier heel geschikt voor.
NK-cellen vormen een belangrijk onderdeel van ons aangeboren afweersysteem. Gezonde cellen laten via speciale moleculen (MHC1-moleculen) precies zien welke eiwitten er binnenin allemaal gemaakt worden. Geïnfecteerde cellen of tumorcellen weigeren deze informatie prijs te geven. Een NK-cel doodt daarom cellen die geen of heel weinig MHC1-moleculen hebben. Dit doet hij door, met behulp van het enzym perforine, een gaatje te maken in de celwand. Een tweede enzym (granzyme) dringt vervolgens de cel binnen en maakt het karwei af.
Donorbloed of navelstrengbloed?
De Amerikaanse hematoloog Jeffrey Miller experimenteerde in 2005 voor het eerst met een behandeling op basis van NK-cellen. Miller diende gezonde NK-cellen uit donorbloed toe aan 19 AML-patiënten. Met succes. Vijf van de behandelde patiënten bleven langdurig ziektevrij. Toch zijn er ook nadelen. Er is zeer veel donorbloed nodig om voldoende NK-cellen bij elkaar te krijgen. Bovendien komen er met het donorbloed ook veel andere celtypen mee die de behandeling kunnen verstoren.
Immunoloog Harry Dolstra van het UMC St Radboud in Nijmegen hoopt deze nadelen met een nieuwe techniek te omzeilen. Dolstra wil NK-cellen niet winnen uit donorbloed, maar ze zelf kweken vanuit stamcellen uit navelstrengbloed. Navelstrengbloed bevat helaas maar een beperkte hoeveelheid van deze cellen, net voldoende om een persoon van zo’n 35 kilo mee te behandelen. De stamcellen moeten dus eerst vermeerderd worden. Dat is lastig omdat zij de neiging hebben snel in volwassen bloedcellen te veranderen.
Subsidie
Het startende lifescience bedrijf Glycostem Therapeutics heeft daar wat op gevonden. In een gesloten systeem behandelt het bedrijf de stamcellen met twee cocktails van signaalstoffen. De eerste cocktail is bedoeld om het beperkte aantal stamcellen flink uit te breiden. De tweede cocktail dwingt stamcellen om zich te ontwikkelen tot NK-cellen. Zo heb je vanuit navelstrengbloed een hele zuivere kweek van NK-cellen. Volgens Dirk Groenewegen (directeur van Glycostem Therapeutics) kun je, als de techniek eenmaal werkt, alle bloedproducten maken uit stamcellen buiten het lichaam.
Met een subsidie van ZonMw gaan de wetenschappers het onderzoek naar NK-cellen verder voortzetten. Niet alleen het kweken van de cellen moet nog goed onderzocht worden, ook over de werking van NK-cellen is nog niet alles bekend. Dolstra gaat de cellen inbrengen bij een diermodel om te zien waar ze naartoe gaan en wat ze daar precies doen. Die kennis moet uiteindelijk leiden tot een therapie met NK-cellen die geschikt is voor patiënten met AML.
Zie ook
Tumor immunologie: je afweersysteem vecht tegen kanker (Kennislinkartikel) Slim gebruik van afweercellen (LUMC) Vreemde killercel ziet kanker wel (LUMC)