Het HIV-virus kun je op een heleboel manieren oplopen. Virusdeeltjes bevinden zich bij een geïnfecteerd persoon in bloed en sperma (of bij de vrouw in bloed, vaginaal vocht en moedermelk). Je kunt pas besmet raken met het HIV-virus bij een direct contact tussen lichaamsvloeistoffen van jezelf en de persoon die al geïnfecteerd is. Zo moeten mensen die met HIV besmet zijn erg uitkijken met open wondjes en kun je de ziekte bijvoorbeeld oplopen na een transplantatie met besmet bloed. Een andere belangrijke manier van besmetting verloopt via seksueel contact. Met name bij groepen waarin HIV veel voorkomt, zoals homomannen met wisselende seksuele contacten, is de kans op besmetting groot. Maar ook in heterorelaties kunnen vrouwen via seksueel contact met een besmette man het HIV-virus oplopen. Hoe infectie bij vrouwen precies tot stand komt, was nog niet bekend.

Fluorescerend HIV

Artsen en wetenschappers gingen er jarenlang vanuit dat de binnenwand van de vagina bescherming biedt tegen virusinfecties. Het weefsel van de binnenwand is een aantal cellagen dik en zit zo dicht op elkaar gepakt dat het relatief grote HIV-virus er nooit tussendoor zou kunnen. De binnenwand van de baarmoederhals is slechts één cellaag dik en lijkt daardoor veel kwetsbaarder. Een testcase in Afrika liet zien dat dit maar schijn is. Onderzoekers blokkeerden bij een aantal vrouwen de doorgang naar de baarmoederhals, maar daarmee nam het aantal infecties met HIV niet af. Dankzij deze waarneming kwamen Amerikaanse celbiologen, onder leiding van Thomas Hope, op het idee om toch eens naar de invloed van de binnenwand van de vagina te gaan kijken.

Hope’s eerste hypothese was dat virusdeeltjes alleen door deze barrière heen konden kruipen als de vaginawand beschadigd was. Zo’n beschadiging komt bijvoorbeeld nogal eens voor bij vrouwen met een herpes infectie. Hope behandelde deze vrouwen met virusremmers, waardoor wel de huidbeschadiging verdween maar het aantal HIV-infecties gelijk bleef. Dit is een eerste aanwijzing dat het HIV-virus direct door de intacte binnenwand van de vagina kan breken. Hope labelde virusdeeltjes met een fluorescerend eiwit en kon zo precies zien hoe en waar HIV de binnenwand van de vagina binnendringt. Deze techniek paste hij toe op weefsel van resus makaken, maar ook op weefsel van mensen. In beide gevallen zag Hope dezelfde resultaten.

Wegzakken in de binnenwand

Virusdeeltjes zoeken het gevoelige plekje van de binnenwand van de vagina op. Dit is het punt waarop oude cellen van de beschermlaag vervangen worden door nieuwe. Op deze plekken zijn de cellen van de binnenwand niet zo strak met elkaar verbonden, waardoor HIV er makkelijk tussendoor kan. De virusdeeltjes laten zichzelf heel snel dieper in de binnenwand wegzakken. Vier uur na infectie hebben zij al een afstand afgelegd die gelijk is aan de dikte van een menselijke haar. Het HIV-virus bevindt zich dan op de plek waar ook veel verschillende soorten cellen van het afweersysteem liggen. Het ligt voor de hand om te concluderen dat het virus deze afweercellen infecteert, maar hiervan heeft Hope nog niks waargenomen. Dit wordt dan ook de volgende stap in zijn onderzoek.

Het uiteindelijke doel van de Amerikaanse celbiologen is het ontwikkelen van een nieuwe preventie strategie tegen de seksuele overdracht van HIV. Condooms zijn op dit moment de enige bescherming die we hebben, maar deze zijn niet 100% betrouwbaar. Bovendien weigeren sommige mensen condooms te gebruiken vanuit cultureel oogpunt of geloofsovertuiging. Preventie blijkt wel hard nodig. Meer dan de helft van de jaarlijkse, wereldwijde toename van HIV-infecties is te vinden bij vrouwen. Bij ongeveer een derde van deze infecties gaat het om besmetting door heteroseksueel contact.