Tweeënhalve kilometer onder de golven van de Middellandse Zee vlakbij Toulon is de laatste lijn lichtsensoren van neutronentelescoop Antares geïnstalleerd. De 450 meter lange kabel kijkt met zijn elf collega’s naar lichtflitsjes in water waar geen sprankje zonlicht doordringt. Sterrenkundigen hebben de detectoren geplaatst om te zoeken naar neutrino’s. Die ontstaan bij allerlei kernreacties, zoals de kernfusie die in het hart van de zon energie vrijmaakt uit waterstoffusie. Neutrino’s zijn spookdeeltjes: ze racen zonder moeite door de hele zon heen omdat ze nauwelijks weerstand voelen van andere materie.
Artististieke impressie: de detectorlijnen van de onderzeese telescoop Antares zoeken naar de karakteristieke lichtflitsjes die op 2,5 kilometer onder de golven worden veroorzaakt door neutrino’s. Die bijna ongrijpbare deeltjes ontstaan bij kernfusie in de zon en vliegen zonder maar iets te voelen door de hele aarde heen. bron: F. Montanet (CPPM).
Zeldzame botsing
Als een neutrino eens niet dwars door andere materie heengaat, maar erop botst, ontstaan nieuwe deeltjes. In de Middellandse Zee wordt gezocht naar het ontstaan van muonen, zware broers van de elektronen die uit het stopcontact komen. Wanneer die met enorme snelheid door het water racen, ontstaat een karakteristieke lichtflits. De 12 detectorlijnen met elk 75 lichtsensoren zien die lichtflits elk op een iets ander moment binnenkomen. Een computer aan de wal kan daaruit achterhalen waar het oorspronkelijke neutrino vandaan kwam. De sensoren kijken bewust alleen naar beneden. Alleen lichtflitsen van neutrino’s die door de hele aarde zijn gereisd worden zo meegeteld. Dat filtert gratis alle andere deeltjes weg.
Sterrenkundigen zijn razend benieuwd naar de Antaresmetingen. De neutrino’s die de telescoop gaat waarnemen, vormen een uniek kijkje in de motor van sterren. Daar heersen extreme druk en temperatuur, die in geen lab op aarde zijn na te bootsen. Directe metingen vertellen dus meer over Maar Antares zal ook onderzoek doen naar neutrino’s met extreem hoge energie, veel meer dan de neutrino’s die uit de zon komen. Het vermoeden is, dat die ontstaan bij gigantische explosies waarmee zware sterren aan hun einde komen. Zulke gammaflitsen stralen zoveel gammastraling uit, dat ze door het complete heelal te zien zijn.
Kernfusie in het hart van de zon zorgt al 4,5 miljard jaar voor licht en warmte op aarde. Maar er komen ook onzichtbare spookdeeltjes uit, neutrino’s genaamd. De zon braakt zoveel neutrino’s uit, dat er per seconde één biljard (1015, of een 1 met 15 nullen) door ons lichaam razen. De kans dat zo’n neutrino ook echt met een atoom in ons lichaam botst is zó klein, dat het in een mensenleven drie keer voorkomt. De overgrote massa van de neutrino’s vliegt zonder dat wij of zij er iets van voelen dwars door ons heen.
Antares is een internationaal project, waar ook Nederlanders aan meedoen. Het FOM-instituut voor kernfysica NIKHEF in Amsterdam, het kernfysisch versnellerinstituut in Groningen en het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee in Den Burg dragen bij aan het geavanceerde uitleessysteem van Antares.
Zie verder
- Diepzeetelescoop kijkt naar neutrino’s uit heelal (Kennislinkartikel van Natuurkunde.nl / Rob Ouwerkerk)
- Neutrino’s luisteren in zee (Kennislinkartikel)
- Ongrijpbare deeltjes (Kennislinkartikel van FOM / Bram Vermeer)
- Neutrino’s: niet te vatten (Kennislinkartikel)
- Ontbrekende neutrino’s gevonden (Kennislinkartikel)
- Kosmische superdeeltjes (Kennislinkartikel)
- Spookdeeltjes verraden activiteit kernreactor (Kennislinkartikel)