Het kan raar lopen. Krijgen we al jaren via reclamespotjes op televisie te horen dat Nederland Leeft Met Water en dat we ons moeten wapenen tegen natte voeten, valt het plotseling droog! Het landelijk neerslagtekort is opgelopen tot bijna 130 mm en neemt de komende tien tot vijftien dagen naar verwachting verder toe, meldt het KNMI. De droogte is uitzonderlijk, het neerslagtekort van afgelopen maand was zelfs groter dan die in dezelfde periode in het recordjaar 1976.
Maar wat is een neerslagtekort eigenlijk? En waar wordt het door veroorzaakt? Is het misschien een signaal van de klimaatverandering? Vragen genoeg. Kennislink ging op zoek naar de antwoorden.
Een neerslagtekort? Wat is dat?
Van een neerslagtekort is sprake wanneer de hoeveelheid verdamping van water groter is dan de hoeveelheid neerslag. De grond droogt dan uit. Met name op lokaties met veel plantengroei kan het neerslagtekort hoog oplopen: Gewassen zijn bijzonder efficiënte verdampingsmachientjes. Via hun wortels onttrekken ze water aan de grond en via hun bladeren verdampt het. Verder spelen de stand van de zon, de sterkte van de wind en natuurlijk de hoeveelheid neerslag een rol.
Bovenstaande figuur – al eerder te zien in de kranten – geeft het neerslagtekort aan van dit jaar, in vergelijking met andere jaren. De blauwe lijn is de mediaan: de helft van de door de jaren heen gemeten waarden ligt boven deze lijn, de andere helft eronder. De zwarte lijn is voor 2011, en ligt vooralsnog hoger dan alle andere lijnen. Overigens betreft dit een landelijk gemiddelde, en zit er tamelijk veel variatie in. In het oosten van het land is het tekort op dit moment plaatselijk slechts 90 mm, in het westen loopt het op tot rond de 150 mm.
Maar hoe kan dat dan? We hebben hier toch zeker een zeeklimaat?
Dat klopt ja, maar nu even niet. De wind waait in Nederland bij voorkeur vanuit het westen over het land en brengt daarmee regenbuien voor ons mee vanaf de oceaan. Tenzij er een hogedrukgebied voor gaat liggen, die de doorgang blokkeert en dat is momenteel het geval. De wind moet als het ware om de blokkade heen, waardoor luchtstromingspatronen anders zijn dan gebruikelijk.
Als je naar de luchtcirculatiepatronen op wereldschaal kijkt, lijkt dat overigens ook nog wel een tijdje zo te blijven. Het heeft niet alleen effect op Nederland: in Groenland is het veel kouder dan gebruikelijk, in Zuid-Europa juist behoorlijk nat.
Is dat vaker zo?
Ja, maar het is wel lang geleden. In 1921 was het gedurende het hele jaar veel droger dan anders, en als je de weerkaarten van dat jaar bekijkt zie je dat zich ook toen voortdurend hogedrukgebieden in onze buurt ophielden.
Ah, dus een neerslagtekort in Nederland is heel zeldzaam?
Nee, dat dan weer niet. We hebben zelfs elke zomer een neerslagtekort! “Nederland is een droog land; op jaarbasis verliezen we water”, vertelt Reinout van den Born, meteoroloog bij Meteo Consult. Ter illustratie hieronder nogmaals hetzelfde plaatje als hierboven, maar dan voor voorgaande jaren. Het tekort loopt gedurende de zomer op, om in de herfst weer af te nemen.
De problemen met de dijken en de verdrogende oogst hebben vooral te maken met de snelheid waarmee het neerslagtekort stijgt, dus eigenlijk gewoon met het gebrek aan regen van dit moment. Van den Born: “Als het de komende weken gaat regenen – er valt bijvoorbeeld 4 mm per dag, maar er verdampt ongeveer net zoveel – dan zullen de acute problemen tijdelijk verdwijnen. Wel blijft het neerslagtekort dan gewoon op de huidige 130 mm staan. Het totaal opgebouwde tekort geeft vooral aan hoeveel water er nodig is om de buffers straks weer aan te vullen.”
Dat laatste zal uiteindelijk wel lukken, denkt hij. “We leven in een delta, het water uit andere landen komt gewoon gratis naar ons toe stromen, via de rivieren. Het IJsselmeer is zelfs de grootste zoetwatervoorraad van Noordwest-Europa!”
Zie je nou wel! Het klimaat verandert!
Nee hoor, dat zie je helemaal niet. We kijken hier naar een extreme weersomstandigheid, een klein stipje op de lange curve die uiteindelijk “het klimaat” beschrijft.
In 2006 deed het KNMI voorspellingen voor de verandering van het klimaat in Nederland ten gevolge van een eventuele opwarming van de atmosfeer. Vier scenario’s rekenden ze door, waarbij het verschil lag in de hoeveelheid veronderstelde opwarming van 1990 tot 2050 (namelijk 1º C of 2º C) en in de luchtcirculatiepatronen (in het ene scenario werd verondersteld dat die gelijk was aan het huidige patroon, in het tweede scenario was er een groot verschil).
Voor de scenario’s waarin de luchtcirculatie door de opwarming veranderde werd 10 tot 19% minder regen voorspeld, bij gelijkblijvende luchtcirculatie juist 3 tot 6% meer. En óf de luchtcirculatie veranderde? Dat hing af van de computermodellen waarmee de berekeningen gedaan werden.
Het gebrek aan regen zou misschien dus wel iets met de opwarming van de aarde te maken kunnen hebben, maar misschien ook niet. Wat wel zeker is, is dat de verdamping toeneemt als het warmer wordt. Dat speelt ook bij de huidige droogte een grote rol, het afgelopen voorjaar belooft de warmste lente te worden sinds 1901!
Wanneer verdwijnt het hogedrukgebied weer uit Europa?
Dát kunnen Meteo Consult en het KNMI helaas niet voorspellen. Dat hangt namelijk af van het weer.
Bronnen:
- Voorjaarsdroogter neemt toe (Website KNMI)
- Weer in het nieuws (Website Meteo Consult)
- Reinout van den Born, Meteo Consult
Meer droogte en nattigheid:
- Droogte – en dan?
- Zuid-Europa verdroogt (Kennislinkartikel)
- Wie heeft die regen besteld? (Kennislinkartikel)
- Hoe drinken planten? (Kennislinkartikel)
- Klimaatverandering en regenval (Kennislinkartikel)