“Het toenemend optimisme van Nederlanders over de economische crisis kan tot problemen leiden,” zegt prof. dr. Paul Dekker. Deze week presenteerde hij de resultaten van het 3e kwartaalbericht 2009 aan een zaal vol ambtenaren en opinieonderzoekers. “Mensen blijken weinig over de crisis te weten. Over de gevolgen zijn ze vrij laconiek. Als de regering straks werkelijk miljarden gaat bezuinigen, zouden burgers geschokt kunnen reageren. Ze snappen niet waarom de regering zo veel geld heeft moeten uitgeven om de gevolgen van de crisis te bestrijden, en dus ook niet waarom er zo veel moet worden bezuinigd.” In een tijd waarin de Tweede Kamerverkiezingen al weer akelig snel voor de deur staan, is dat slecht nieuws voor politici die nog een termijn willen regeren.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau brengt als onderdeel van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven elk kwartaal verslag van wat Nederlanders vinden, denken en voelen – over hun eigen leven, de samenleving en de politiek. Zo hoopt de overheid de vinger aan de pols van de Nederlandse burger te houden. Voor het onderzoek vullen zo’n duizend Nederlanders een vragenlijst met gesloten en open vragen in. Daarnaast wordt er in focusgroepen ook urenlang gesproken met burgers over steeds wisselende thema’s, bijvoorbeeld over de economische crisis. Foto:

Erik van Ravenstein

Optimistisch

Uit het onderzoek van het SCP blijkt dat slechts 40% van de Nederlandse burgers denkt dat onze economie in de komende 12 maanden zal verslechteren. In het eerste kwartaal lag dat percentage nog op 65% (zie onderstaande figuur). Over de eigen financiële situatie is men zelfs nog optimistischer: slechts 15% van de Nederlanders verwacht een verslechtering.

Dat mensen zich zo weinig zorgen maken over de schatkist en hun eigen portemonnee, is opvallend. Want tegelijkertijd zegt bijna de helft van de Nederlanders (44%) dat zij de gevolgen van de crisis aan den lijve ondervinden. In de meeste gevallen gaat het dan om de dalende waarde van pensioenen en beleggingen. Ook heeft 39% van de Nederlanders familieleden, vrienden of kennissen die door de crisis zijn geraakt, meestal omdat ze ontslagen worden. Blijkbaar boezemt een lager pensioen of een ontslagen vriend ons geen angst in.

Sociaal en Cultureel Planbureau

Crisis, welke crisis?

‘Als ik het nieuws niet volg, merk ik niks van de crisis,’ zegt een van de geïnterviewde Nederlanders. ‘Als dit het ergste is, kom op zeg,’ zegt een ander. Ook in de persoonlijke gesprekken die het SCP houdt om achter de cijfers te kunnen kijken, blijken Nederlanders laconiek over de economische crisis. Mensen vinden de term ‘crisis’ maar overdreven, zeker gezien de hoge welvaart in Nederland. De onderzoekers kregen dan ook vaak te horen dat de crisis ook zo zijn voordelen heeft: al die materiële welvaart en overconsumptie heeft ons maar verwend en materialistisch gemaakt. Een beetje crisis is wel goed voor de samenleving, zo denken veel Nederlanders.

Weinig kennis

“Naast het optimisme en het gevoel dat men zelf niet wordt geraakt is ook het gebrek aan kennis van het crisisbeleid van belang,” zegt Paul Dekker. Mensen weten niet welke maatregelen het kabinet heeft genomen, met uitzondering van het ingrijpen in de bankensector. Ze weten ook niet hoeveel er nu meer door de overheid wordt besteed dan dat er binnen komt. “Voor menigeen zullen bezuinigingsmaatregelen de eerste echte crisiservaring zijn.”

Bonussen

Nederlanders weten niet alleen weinig over de crisis, ze voelen er ook weinig bij. De economische crisis wekt amper emoties op, zo merkten de onderzoekers in de groepsdiscussies. Met uitzondering van één onderwerp: bonussen. Daarover liepen de gemoederen wel hoog op. Topbankiers die verantwoordelijk zijn voor de economische crisis, worden nu beloond voor hun falen, zo is het sentiment. De overheid wordt verweten dat ze de bonussen niet aanpakt, zelfs niet bij banken die met overheidsgeld zijn gered.

Thermometer voor de overheid

De kwartaalberichten zijn bedoeld om de overheid te informeren over wat de Nederlandse burger denkt en vindt. Het moet een soort thermometer van de Nederlandse publieke opinie zijn. Heeft de overheid ook iets aan dit soort onderzoek? Remco Dolstra, directeur Communicatie van het ministerie van Financiën zegt van wel, al zijn de uitkomsten van het COB volgens hem geen complete verrassing. “Het is een bevestiging van wat zich in de loop van dit jaar aan het aftekenen is.” Tijdens Prinsjesdag heeft het kabinet dan ook al geprobeerd om het optimisme van de burgers enigszins te temperen. Dolstra: “Het kabinet heeft toen het perspectief voor de komende 10 jaar geschetst zonder mensen helemaal in de put te praten. Ze zal de boodschap van Prinsjesdag nog flink moeten herhalen. Maar de opdracht blijft ingewikkeld omdat het natuurlijk ook niet de bedoeling is om het vertrouwen in de economie om zeep te helpen. Ik ben benieuwd naar het volgende kwartaalbericht om te zien wat er van de Prinsjesdagboodschap is blijven hangen.”

Voor het huidige kabinet is het te hopen dat de Prinsjesdagboodschap tot de burgers doordringt. Want als Nederlanders niet wat pessimistischer (of realistischer) over de economie gaan denken, zou de regering straks bij de verkiezingen nog wel eens geconfronteerd kunnen worden met een heleboel boze proteststemmen.

Het is merkwaardig: meestal moeten politici, om stemmen te winnen, een betere toekomst beloven. Maar de regerende partijen lijken er dit keer goed aan te doen om ons voor te bereiden op een slechtere toekomst.

Lees ook:

• Nederlandse normen en waarden hollen achteruit over SCP-onderzoekster Peggy Schyns die een kort filmpje maakte over het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (Kennislink)
• Derde COB-kwartaalbericht 2009
• Tweede COB-kwartaalbericht 2009
• Eerste COB-kwartaalbericht 2009
• Nederlanders iets somberder gestemd (CBS)