Neanderthalers maakten vuur met hun vuistbijlen

Neanderthalers zouden geen vuur kunnen maken en waren afhankelijk van natuurlijk vuur, zoals de blikseminslag. Daardoor werden ze toch een beetje gezien als de domme familieleden van Homo sapiens, die wel zelf vuur konden maken. Maar dat klopt niet. De sporen van door Neanderthalers eigenhandig gemaakt vuur met bruinsteenpoeder was dan ook groot nieuws in 2016. De grote vraag was alleen hoe ze het voor elkaar hadden gekregen. Daar is nu het antwoord op gevonden.

Aanmaakblokjes

Neanderthalers in het huidige Zuidwest-Frankrijk gebruikten bruinsteen- of mangaanoxide-poeder om vuur te maken. Uit het eerdere onderzoek bleek dat dit poeder, gemixt met licht ontvlambaar materiaal zoals de tonderzwam, de ontbrandingstemperatuur met 100 graden liet dalen. Neanderthalers gebruikten dit poeder dus als een soort aanmaakblokjes, was de theorie. Maar daarmee was nog geen antwoord gevonden op de vraag hoe deze groep Neanderthalers vonken maakten. Want zonder vonken geen vuur.

Andrew Sorensen, promovendus Archeologie aan de Universiteit Leiden, was de juiste man voor deze zoektocht. “Al sinds mijn master onderzoek ik vuistbijlen van Neanderthalers. Deze bijlen van steen waren multifunctioneel en werden gebruikt om hout te hakken, om van alles te snijden en als schraper bij het schoonmaken van dierenhuiden. Waarom dan niet ook bij het aanmaken van vuur?”

Sporenonderzoek

In zijn onderzoek zocht Sorensen specifiek naar het gereedschap dat Neanderthalers gebruikten om vonken mee te maken. Hij onderzocht tientallen vuistbijlen van 50.000 jaar oud en van verschillende Neanderthalergroepen uit Frankrijk. Hij keek met het blote oog, onder de microscoop en maakte er zelf vuur mee. De archeoloog deed een belangrijke ontdekking en kon er niet langer omheen: de Neanderthaler gebruikte inderdaad zijn vuistbijl om het vuur aan te maken, door er met het ijzerhoudende mineraal pyriet overheen te strijken. “Om vonken te krijgen streken ze met pyriet over de platte zijde van hun vuistbijl. Dit is heel slim want hierdoor bleven de randen van de bijl scherp.”

De sporen die hij aantrof op de bijlen, zoals mineraalresten en de vorm van de krassen, bleken alleen overeen te komen met deze handeling. “Onder de microscoop zag ik op de bijlen de mineraalsporen en krassen die ontstaan bij het maken van vuur met pyriet. Ik heb allerlei andere opties bekeken zoals met andere materialen over de bijl strijken en andere bewegingen maken zoals malen: de krassen waren echt karakteristiek voor het één kant op strijken met pyriet op de vuistbijlen.”

Hiermee heeft Sorensen de oudste, veel voorkomende, werktuigen gevonden waarmee vuur is gemaakt. “Dezelfde soort werktuigen werden op steeds dezelfde manier gebruikt. Het gaat hier dus niet om een incident maar om een cultureel fenomeen binnen deze groep Neanderthalers uit het huidige Frankrijk.”