Nadenken over nano

Er bestaan tientallen (zo niet honderden) organisaties, stichtingen, instituten en groeperingen die over nanotechnologie nadenken.

De vader van de nanotech, Eric Drexler, richtte bijvoorbeeld het Foresight Instituut op. Het instituut is groot voorstander van nanotech en gelooft dat met goede regelgeving de (eventuele) gevaren in de hand kan worden gehouden. Aan de andere kant is daar de Canadese ETC-group die vooral de risico’s van nanotechnologie benadrukt, of Atomtech zoals de organisatie het noemt. Het Center for Responsible Nanotechnology zit tussen deze twee instanties in en gelooft dat niet alles goud is dat er blinkt. In dit artikel doet elk zijn zegje over de mogelijkheden en gevaren van nanotechnologie.

Voordelen, de derdewereld en nanodeeltjes

Het Foresight Institute ziet de toekomst met vertouwen tegemoet. Ze verwachten niet dat nanotechnologie onoverkomelijke gevaren oplevert. Sterker nog, ze zijn ervan overtuigd dat nanotechnologie een grote aanwinst zal zijn voor de wereld.

In zijn boek Unbounding the Future noemt Eric Drexler een paar voorbeelden van de techniek. Gevaarlijke insectenverdelgers kunnen het huis uit, want slimme ecosyteemprotectors zien het verschil tussen een kind en een spin en vallen alleen ongedierte aan. In schoonmaakmiddelen vervangen selectieve nanodeeltjes de giftige stoffen. Bij een olieramp leveren met olie besmeurde kusten leveren geen probleem meer op want pientere nanorobotjes scheiden het zand van olie. Bovendien worden zulke rampen zeldzamer door de met nanotechnologie ontwikkelde ultrasterke scheepsrompen. Aan de andere kant is het instituut bang voor het misbruik van nanotechnologie door bijvoorbeeld terroristen. Maar met de juiste regelgeving is dit risico tot een minimum te beperken, denken ze. Afgezien van een paar kanttekeningen heeft het Foresight Instituut dus veel vertrouwen in de nanotechnologische toekomst.

Dat niet iedereen er zo over denkt blijkt wel uit de website van het Center for Responsible Nanotechnology. Het CRN ziet wel een aantal voordelen van nanotechnologie: bijvoorbeeld een betere leefomgeving, mogelijk maken van zonne-energie en snellere computers. Maar overtuigt van de zegeningen zijn ze niet. Nanotechnologie kan volgens het CRN leiden tot een oneerlijke wapenwedloop, milieuvervuiling en zelfs economische rampen.

De CRN is realistisch, ze bekijken ontwikkelingen in de nanotechnologie vaak van twee kanten. De fantastische toepassing van het goedkoop en simpel reinigen van water tot drinkwater, bijvoorbeeld, lijkt een zegen voor de derdewereldlanden. Nanotechnologie kan met onder andere deze techniek veel mensen in de derdewereld een kans geven. Aan de andere kant is de CRN realistisch. De westerse landen zullen nanotechnologie niet zomaar aanwenden om arme landen te helpen. Zij zijn het die immers miljarden in de ontwikkeling ervan hebben gestoken. Nanotechnologie kan zorgen voor oplossingen, maar dat is eerder aan de politicus dan aan de wetenschapper.

De milieu-organisatie ETC group is nog skeptischer dan het CRN en wil een complete stop op ontwikkelingen in de nanotechnologie. De bouwstenen van de nanotechnologie, nanodeeltjes kunnen een gevaar vormen voor de volksgezondheid. Het is nog onduidelijk wat voor effect deze kleine deeltjes hebben als ze in het lichaam komen; vooral de effecten op lange termijn zijn onbekend. De angst voor nanodeeltjes wordt gevoed door de problemen met asbest een aantal jaren geleden. Mensen werden ziek door de kleine deeltjes waar asbest uit bestaat. Misschien zijn de kleinere nanodeeltjes nóg gevaarlijker? Ook is de groep bang voor de gevolgen voor de natuur als de deeltjes daarin terecht komen.

De ETC-group heeft naar eigen zeggen bewijs dat nanodeeltjes gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Ze hebben het dan over een geval waar tientallen mensen ziek zijn geworden van het product NanoMagic, een schoonmaakmiddel. Maar het Foresight Instituut gooit als argument in de strijd dat NanoMagic geen echte nanotechnologie is en dat er geen nanodeeltjes in zijn verwerkt. Volgens het instituut is een stop op nanotechnologie onmogelijk. Je kunt niet al die honderden onderzoeksgroepen dwingen om op te houden met nanotechnologie.

Zo blijft het een welles-nietes spelletje totdat er voldoende onafhankelijk onderzoek naar is gedaan. Helaas kan zo’n onderzoek jaren duren en blijven voor- en tegenstanders nog een aantal jaar aan het touwtrekken.

Mocht nou blijken dat nanodeeltjes an sich niet gevaarlijk zijn, dan hebben organisaties als de ETC group nog een stok achter de deur. De discussie over grey goo is weer helemaal opgelaaid nadat Micheal Crighton het boek Prey had uitgbracht. Hierin ontsnappen zelf-replicerende nanorobotjes uit het laboratoria en dreigen de aarde te verslinden. Volgens het Foresight Instituut is het grey goo-scenario complete onzin. Er is geen reden voor een wetenschapper om een nanobotjes te maken die zich ‘voortplanten’ buiten het laboratorium. Bovendien is het veel moeilijker is om nanobotjes te ontwerpen die met natuurlijke stoffen werkt dan eentje die kunstmatige producten gebruikt.

Tenslotte: als de natuur in drie miljard jaar evolutie geen allesverslindende superbacterie heeft voortgebracht, hoe zouden wetenschappers dat dan ooit kunnen?

Voorlichting

Zo veel nanotechnologie leeft onder wetenschappers, zo weinig doet het dat onder de bevolking. En dat terwijl nanotechnologie in 2006 al wordt verwerkt in zonnebrandcreme en zelfreinigende jeans. In de toekomst zal nanotechnologie een steeds grotere rol spelen.

Milieu-organisaties gaan, zij het terecht of onterecht, zien nanotechnologie als de nieuwe ‘kernenergie’ of ‘genetische manipulatie’. Er is een grote kans dat mensen kennismaken met nanotechnologie in reclamespotjes waarin het als gevaarlijk en eng wordt gebracht. En dat beeld is niet zo moeilijk te schetsen. Meng een eetlepel vernietigende onderzoeken over nanodeeltjes met een handjevol zelfreplicerende nanobotjes en je hebt pasta nano finito. Het is te begrijpen dat sommigen vraagtekens zetten bij de veiligheid van nanotechnologie. Maar velen zijn het er ook over eens dat nanotechnologie voor prachtige dingen kan zorgen. Het zou zonde zijn om nanotechnologie overboord te gooien doordat mensen bevooroordeeld zijn.

Maar het is nog niet te laat. Nanotechnologie hoeft niet hetzelfde lot te ondergaan als kernenergie. In de nanowetenschap hebben zich nog geen grote rampen voorgedaan zoals Tsjernobyl in 1986. Er bestaat niet zoiets als wind- of zonne-energie voor nanotechnologie; er is geen alternatief. Nanotechnologie spreekt meer tot de verbeelding: ramen die je nooit meer hoeft te lappen door een waterafstotende moleculaire laag! Nanotech lijkt het grote publiek dus voor zich te kunnen winnen.

Maar behalve angst voor de gezondheid zijn er ook ethische kwesties waar nanotech tegen op moet boksen. Willen mensen wel met nanomachinetjes in hun lichaam rondlopen? En wat vinden ze van het knutselen met atomen, oftewel de ‘bouwstenen van het leven’.

Voorlichting over nanotechnologie is en blijft belangrijk om zulke vragen goed geïnformeerd te beantwoorden. Niemand weet nog of nanodeeltjes gevaarlijk zijn en sommige tegenstanders zullen dit aangrijpen om nanotechnologie zwart te maken. Of dit terecht is, of nanodeeltjes echt schadelijk zijn, is de vraag. Maar: “eenmaal een gevaar, altijd een gevaar”, ook al wijzen studies uit van niet. Voordat het publiek al een mening heeft gevormd, moet er (snel) een gedegen onderzoek komen. Anders bestaat de kans dat nanotech bij voorbaat al afgeschreven is.