In 1977 ving de radiotelescoop van de Ohio State University een signaal op dat uit het centrum van onze eigen Melkweg leek te komen. Het signaal voldeed aan bijna alle eisen die SETI (Search for Extra Terrestrial Intelligence) aan een signaal van een buitenaardse intelligentie stelt. Op eentje na dan. Zo’n signaal moet zichzelf herhalen.

Big Ear, zoals de telescoop die het signaal ontving genoemd werd, tekende het signaal automatisch op. Pas dagen later, toen een vrijwilliger van de Ohio State University de printouts van de telescoopwaarnemingen kwam halen, viel het signaal op. Het signaal, dat officieel ‘6EQUJ5’ heette, is de geschiedenis ingegaan als het Wow!-signaal, naar aanleiding van een in de kantlijn van de printout geschreven opmerking ‘Wow!’. Na de ontdekking van het het signaal zijn er nog pogingen gedaan het weer te vinden, maar tot op de dag van vandaag is het nooit teruggevonden, en blijft de oorsprong ervan een raadsel.

Deze week is opnieuw een signaal ontdekt dat de gemoederen flink heeft bezighouden. Bij SETI betrokken astronomen vingen met behulp van de Arecibo-radiotelescoop op Puerto Rico (deze telescoop is ook eens het decor geweest van een James Bond-film) een aantal mysterieuze radiosignalen op. Nadat ze waren geanalyseerd, leken de signalen te zijn verdwenen. Op ééntje na dan, want die bleek zelfs sterker te zijn geworden!

Het signaal, dat op drie verschillende momenten is ontvangen, stelde de astronomen voor een raadsel. Er zijn drie verklaringen voor de herkomst van het signaal: een nog onbekend astronomisch fenomeen, een afwijking in de radiotelescoop zelf, of – de meest tot de verbeelding sprekende verklaring – een boodschap van een buitenaardse intelligente beschaving.

Iets dat op een afwijking in de telescoop kon wijzen, is het feit dat de frequentie van het signaal lijkt te ‘driften’: alsof het afkomstig is van een snel ronddraaiende obeject. Dat zou 40 keer sneller moeten rondraaien dan de aarde.

Het signaal is daarmee de meest opvallende vondst in de zes jaar dat het ‘SETI@Home’ project nu bezig is. SETI@home maakt gebruik van sofware, die geïnstalleerd is op miljoenen computers van vrijwilligers. In de tijd dat zij hun computer niet gebruiken, wordt een programma geactiveerd dat onder andere van de Arecibo-telescoop afkomstige waarnemingsgegevens analyseert. De software werkt daarbij als een screensaver. Het signaal werd in de bewerkingen van zowel in Duitse als Amerikaanse SETI@Home-gebruikers aangetroffen. Dat lijkt fraude met de data uit te sluiten.

Volgens een eerste reactie van Dan Werthimer, sterrenkundige verbonden aan de University of California in Berkeley en leider van het SETI@Home-project, is het signaal het meest interessante tot nu toe, maar stond hij nog niet te springen van blijdschap. “We blijven het signaal volgen,” aldus Werthimer.

Ook professor David Anderson van het SETI@home-project reageerde skeptisch. Hoewel hij het een vreemd signaal vond, dacht hij niet dat het echt een signaal van een buitenaardse intelligentie was. Maar SETI zou het signaal in ieder geval blijven volgen.

Het huidige signaal heeft niet zo’n aansprekende naam gekregen als zijn illustere voorganger, het Wow!-signaal. Het is gewoon SHGb02+14a genoemd. Het heeft een frequentie van ongeveer 1420 megahertz. Dat is de frequentie waarop waterstof, het meest voorkomende element in het heelal, energie absorbeert en uitstraalt. Volgens astronomen is dit juist de frequentie waarop een buitenaardse beschaving zijn aanwezigheid kenbaar kan maken. SETI scant dus ook dit deel van het radiospectrum.

Het signaal van SHGb02+14a komt uit een gebiedje tussen de sterrenbeelden Vissen en Ram. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 1000 lichtjaar. Er lijken daar geen duidelijke sterren, laat staan planetenstelsels aanwezig.

“Wij zoeken naar signalen die duidelijk kunstmatig zijn”, zegt Eric Korpela, de onderzoeker die de analyse van het signaal in april dit jaar afrondde. Korpela twijfelt echter of dat ook met dit signaal het geval is. Hoewel het signaal maar een minuut door de Arecibo-telescoop is opgevangen, en dus te weinig gegevens heeft opgeleverd voor een grondige analyse, denkt Korpela niet dat het het gevolg is van radio-interferentie, ofwel ruis. Ook lijkt het niet op dat van een bekende astronomisch objecten, zoals sterren of quasars. En toch houdt dit niet in dat het signaal van een buitenaardse beschaving afkomstig is.

Al in 1967 dacht de Britse astronome Jocelyn Bell Burnel het signaal van een buitenaardse beschaving gevonden te hebben. Zij ontdekte namelijk een zeer regelmatig en steeds weer terugkerend gepiep. Nader onderzoek wees echter uit dat Bell Burnel niet een buitenaardse beschaving had gevonden, maar dat van een pulsar. We weten nu dat een pulsar een zeer compacte en snel rondraaiende ster is, die op dezelfde wijze radiogolven uitzend als een vuurtoren een lichtstraal. Over het huidige signaal zegt Bell Burnell: “Het wordt pas echt interessant als SETI het vijf of zes keer weet te localiseren.”

Naast alle ontstane ophef, zijn er inmiddels ook tegenstrijdige geluiden te horen. Volgens dr. David Whitehouse, wetenschapscorrespondent voor de BBC, heeft Dan Wertheimer in een gesprek met BBC News Online gezegt niks ongebruikelijks gevonden te hebben en dat het verhaal buiten proporties is getrokken. Er zijn biljoenen waarnemingen onderzocht en dan is de kans groot dat je iets vindt dat op het eerste gezicht ‘vreemd’ lijkt, maar dat geheel kan worden toegeschreven aan toeval. Ook Paul Horowitz, astronoom verbonden aan Harvard University, is niet overtuigd. Horowitz zoekt naar tekenen van buitenaardse beschavingen met behulp van een optische telescoop. Ook Horowitz zegt dat het signaal zeker niet van een buitenaardse beschaving is.

Op het moment dat we dit schrijven, is er dus sprake van een grote controverse. De tijd zal moeten uitwijzen of SETI nu werkelijk een bijzonder signaal heeft gevonden, of dat we hier alleen te maken met een interessant, maar verder niet bijster bijzonder signaal…

Een ontwikkeling als in de film ‘Contact’, met Jodie Foster in de hoofdrol, zit er voorlopig dus niet niet in.